Сыр бойы

Алаштың біртуар перзенті Ахмет Байтұрсынұлы «Адамға көз, құлақ, тіл қандай керек болса, халыққа газет сондай керек» деген сөзі ғасырлар бойы оқырман қауымның аузынан түспей келеді. Шындығында, газет – бұқараның барометрі, миллиондар үні екені ақиқат.

Қазақ «Ат аласы – сыртында, адам аласы – ішінде» деп,  қанша жерден шегелеп айтса да, жүрегінде иманы, санасында иланымы бар жақсы кісінің сыңайы мен шырайын оның жылы жүзі мен жайдары жанарлары ынта-ықылас танытқан жанға бәрібір білдіріп қояды. Мұны біз өмірден әрдайым көріп-байқап та жүрміз.

Алыс ауылдарда өнер десе ішкен асын жерге қоятын жандар жетерлік. Бір қызығы, олар өз топырағынан ұзамай-ақ дүйім жұртқа өнерімен танылып жатады. Біздің ағай сондай кісі. Бүгінде Тайып Балымбетовтың есімі Қазалы жұртына тегіс таныс. 

Данагөй қарттардың айтуымен әкеден балаға мирас болып келе жатқан қолжазба шежірелердің және құймақұлақтардың айтуымен жеткен тарихнамалардың негізінде ортағасырлық Аққорған қаласын жоңғарлардан қасық қаны қалғанша қорғаған Төлек батыр жайлы деректерді жинақтап, назарларыңызға ұсынуды жөн көрдім. 

Қазіргі таңда Жалағаш және көршілес Сырдария, Қармақшы аудандарының территориясының әр аумағында ахундар мен ишандардың бейіттері мен кесенелері, салдырған мешіттері немесе сол кісілердің атымен аталатын ауылдар ғана болмаса, олар жайлы ауыз толтырып айтарлықтай жазбаша деректер мен мәліметтер жоқтың қасы. Солардың  көбісі – ауыздан ауызға, әкеден балаға тараған түрлі әфсаналар мен аңыз әңгімелер. 

Зейнеп Ахметованың «Бабалар аманаты» естелік-эссе кітабы қазақ халқына қажет тәрбиелік мәні зор туынды, әр шаңырақтың төрінде тұруға лайық. Смартфонға байланған бүгінгі буынға нағыз керек кітап.

Тарихтың өзекті арнасы –жеке тұлға, жиынтығы – халық. Ел есінде, тарих бетінде аты да, қызметі де сақталған, мұрасы бүгінгі ұрпақтың рухани қазынасына айналған қазақ елінің зиялы ғалымдары аз емес. Солардың бірі – батыс өңірінде дүниеге келіп, Алматыда балалық шағы өтіп, Сыр бойында еңбегі сіңген Мәди Кереев. Мәди Құрманұлы 1929 жылы Орал облысының Тайпақ ауданында туған. Бұл кезеңде осы өңірде Халел, Жаһанша Досмұхамедовтер бастаған алашордашыл тұлғалардың ықпалы зор болатын. 

 Сүтен әжі (Сүттібай) XIX ғасырда өмір сүрген. Туған жері – Шиелі ауданы, Тартоғай ауылына қарасты Боқтыөлең деген жер. Сырдария өзені жағасындағы Қоғалыкөлдің айналасы. Сүтен атамыз негізінен аңшылықты кәсіп етіпті. Бір күні бейтаныс екі кісі кезігеді. Амандасып, жөн сұрасса, екеуі де қашып жүрген Бұқарбай батыр ауылының тұрғындары екен. Бұқарбайдың інісі Серіктің ұлы Дуанбай мен қызы Алтынай көрінеді. Гәп мынада – Бұқарбай батыр өзінің және ағайындарының балаларын найзаласуға үйретіпті. 

 Аманкелді – ауыл перзенті. Оның әкесі Аманбай Ұлы Отан соғысының от-жалынын бастан кешірсе, шешесі  Меруерт тылдағы тынымсыз тірліктің ауыртпалығын  көтерген. Осындай ата-ананың тәрбиесін көріп есейген ол кездескен қандай қиыншылықтарға мойымай, жігерлі болып өсті.

Ауылда ол кезде қазіргідей орталық жоқ. Аталас ағайындар әр жерде бөлек-бөлек отырушы еді. «Көкжидеде» түйдей құрдас, сырлас, бірге өскен бойжеткендер болатын. Жігіт біткен екеуіне көз қырын жиі салатынын байқайтынбыз. Дәм-тұздары жарасып, бірі – Дөненбайға, екіншісі Мырзашқа тұрмысқа шықты. Жарасты өмір сүрді. Дөненбай әскерге кетіп, соғыстан оралмады. Ал, Мырзаш аға еңбек армиясы деген атауы бар Донбаста соғыс біткенше шахтер болып, аман-сау сүйікті Балайымына қосылды.