Сыр бойы

Қазақта қаламгер де, қайраткер де көп. Елінің еңсесін тіктеп, халқының қамымен күн кешкен қайратты ерлер де аз емес. Дегенмен, бір емес, бірнеше тізгінді бекем ұстай алатын ерлер дара. Сол дараның бірі де бірегейі – Құтмағамбет Қонысбаев. 

 Мәскеу қаласындағы мем­лекеттік мұрағаттағы бұл кі­сінің ерлік жолы туралы құ­жаттарды оқып, ержүректігі мен батырлығына тәнті бола­сың. Ауыл баласының ұлы Отан соғысы кезінде аға лей­тенант дәрежесінде болуы оңай шаруа емес-ті. Ендеше оның өмір жолын басынан бастайын. 

Иә-ә деңіз. Өмір дерегі бір дастанға лайық адамдар болады. Қалайша дейсіз бе? Е-е, құлақ тосып, мұқият тыңдаңыз ендеше...Соның қатарына Қасым Құлманов ағамызды қоссақ, тіпті жарасар еді. 

Бала кезімізде Мәтжан әкемізден аяқ жарақатын қалай алғанын сұрағанымызда ол кісі айта бермейтін. «Соғыс»  деген сөздің өзін естігенде көңілі құлазып қоя беретін. Содан әкемізден ол туралы сұрамаушы едік. Соғыстан балдақпен оралған жауынгерге жаңа өмірге араласып кетуі де оңай болмағаны сөзсіз. Өсе келе түсіндік, әке жүрегі өзі көрген зұлмат соғысты ұрпақтары көрмек түгілі, атын естімесін деген тілегі екен. Ер жетіп әкемнің тілегі бойынша отбасымызбен Қазақстанға оралғаннан кейін, әкеме қойған сұрақтарымнан жауап ала бастадым. Сонымен тарқатыңқырап айта­йын.

Шығармашылық шабытты оятатын кейбір сәттер болады. Жазғалы отырған мақаламды содан бастамақпын. Жуырда биыл сексеннің сеңгірін бағындырған туыс ағам Хұсейн Жүсіпұлы Әмір-Темір телефон соғып, келіп кетуімді сұрады. Бардым. Жұмыс кабинетінде қабылдап, «Сіздің кітапханаңызда менің осы бір дүниелерім де орын алар ма екен деген  үмітпен шын жүректен ұсынамын.  Хұсейн 6.02.2020» деген қолтаңбасымен 4 томдық шығармасын берді. Туыстығымызды былай қойғанда, тағдырласпыз. 

Шиеліде тұратын сексен алты жастағы Сымайылұлы Нұртаза ақсақалдың әңгімесі қызық. Жетпісті алқымдаған Әбу әкей екеуі маған мына әңгімені айтып берді.

Фашизм мен Кеңес Одағының соғысы біздің бейбіт өмір сүріп жатқан халқымыздың шырқын бұзды. Әрбір отбасы қайғы-қасіретке душар болды. Дүниені дүр сілкіндірген екінші дүниежүзілік соғыс, миллиондаған қыршын азаматтарымыздан айырды. Соғыстың зардабын, қайғы-қасіретін жазып та, айтып та тауысу мүмкін емес. Әңгімемізге арқау болған Бейсенбай Қожамбетов Қараөзек станция­сына жақын «Айнакөл» елді мекенінде дүниеге келген.

 1942 жылдың қараша айы. Көзге түртсе көргісіз тастай қараңғы түн. Қар аралас жаңбыр құйып тұр. Жау шебінен атылған, өлім сепкен оқ тізбектері әлсін-әлі бекініс үстін басып салады. Траншейден (ор) қылт еткенді қалт жібермей, қағып тастайтын мергені тағы бар. Сәт сайын аранын ашқан ажал небір боздақтарды аяусыз қыршынынан қиып түсіп жатыр.

Төрткүл дүниені шарпыған індеттің кімнің болмасын, көңіліне үрей тудырғаны шындық. Осы орайда еліміздің рухын көтеру мақсатында мәдениет саласының қызметкерлері де аянып жатқан жоқ.Қазақ халқы – басынан небір зұлматты өткізсе де, еңсесі түспеген, татулықты ту еткен текті ел. Тарих парақтарынан сыр шертсек, ел басына күн туған алмағайып заманда жырауларымыз, ақындарымыз елге рухани азық сыйлап, халықты жігерлендіруге өз ықпалдарын тигізгендігі бел­гілі.

«Арма деген әлге қуат», «жақсы сөз – жанға шипа», «жылы-жылы сөйлесең, жылан інінен шығады» деп жақсы сөйлеудің қасиетін сипаттаған қазақ «ауруда шаншу жаман, сөзде қаңқу жаман», «қысыр сөзде қырсық көп», «ұялмас бетке талмас жақ береді» деп беталды сөйлеудің бере­кесіздігін де аямай сынаған.Бір ауыз сөздің мейлі  жақсы болсын, мейлі жаман болсын адамға тигізер ґсері өте зор. Ақын Шәміл Әбілтаевтың:Бір ауыз сөз қасіретті тыяды, Бірауыз сөз айықпас дерт жияды, – дейтін өлеңін әуенімен бірге талай тыңдаған шығарсыз. Осы өлеңнің мазмұны бір ауыз сөздің біраз қасиетін бойына сыйдырып тұрғандай.