Сыр бойы

«...Патшалық бопты бұл жер аумағы нән, ...Ақша бұлт қонақтаған тауларынан, Аспан да аласа екен» деседі аңыз, ...Жер-Ана төмендегі пейішінен О жақтың артық болған бау-бағынан.

Бүгінде көнекөз қариялар мен өз замандас-тұстастарының тауып айтқан ұтырлы сөздерін де жинап жүретіндер баршылық. Ауыл айтқыштарының «Қызыл кітабынан» небір қысқа да нұсқа айтқан әңгімелерін көптеп кездестіруге болады.  Бүгін біз ауыл айтқыштарының бірнеше әңгімелерін оқырмандар назарына ұсынып отырмыз.

Қазақстан Жазушылар және Журналистер одағының мүшесі, көптеген жыр жинақтарының авторы, бірнеше республикалық поэзия мүшәйраларының иегері, танымал қаламгер жерлесіміз Шәмшия Жұбатова өткен күзде шығармашылық сапармен Сыр бойына келді. Шәмшия Нұрсұлтанқызы Қазалы, Арал, Қызылорда, Шиелі аймақтарында болып, жаңа кітабына материалдар жинақтады. Облыстың телеарналарында келешектегі шығармашылығы жөнінде сыр шертіп, аудандық кітапханаларда өз oқырмандарымен жүздесті. Арқалы ақын Жетісудағы жолсапарда дүниеге келген туған жер туралы жаңа дастанын аяқтады. Төменде дастаннан үзіндіні жырсүйер қауымға ұсынып отырмыз.

Бұл қазақтың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптарын жан-жақты терең зерделеп, саралап-салмақтап, түбіне жете талдап жазған кісі, әй, кемде-кем шығар! Қазақ қазақ болғалы бері қойнына бар құпиясын жинап алып, бүк түсіп жатып алған бура кеуде кәрі тауға не болмаса тереңіне пенде жетіп болмас түпсіз тұңғиық бір әлем секілді елестейді де тұрады бізге! Қалай десек те, бұл қазақ – текті қазақ!

Өткен ғасырдың басында Қармақшы жағында бір тентек адам өмір сүріпті. Өзі сөйлей қалса қасақана бұра тартып отыратын қырыс мінезді адам болыпты. Ол осы теріс әдетінен барқадам таппаса да, сүйекке сіңді мінезден қартайғанша арыла алмаған екен.

«Парасат» орденінің иегері, белгілі жазушы, жерлесіміз Сайлаубай Жұбатырұлы  «Абыржы» роман-трилогиясының үшінші кітабын жазып бітірді. Романның соңғы кітабы «Мұрсат» деп аталады. Кітаптың бірінші бөлімі Астанадан шығатын «Өркениет» атты әдеби-танымдық журналдың  2013 жылғы шілде-желтоқсан айларындағы сандарында жарық көрді.  Бүгін С.Жұбатырұлының «Мұрсат» кітабынан үзінді жариялап отырмыз.

Қазақ қиялтану жанры мен әдебиеттану, яғни фантастикатану салаларында өзінің көркем туындылары және ерен зерттеулерімен жұртшылыққа бек мәлім Абдул-Хамит Мархабаев 75 жасқа толып отыр. Жүздеген қарымды қаламгерлер қаламына қанат бітіруге үлес қосқан филология ғылымының докторы, журналистика профессоры жайлы бір үзік сыр.

Қармақшы аудандық прокуратурасының аға тергеушісі Бәкішев, сезікті кісі қатарында ұсталып, қамауға алынған жас әйелге қарап: «Осындай жас келіншек мұндай сұмдық қылмысқа қалай барды екен?» деп, біраз ойланды. Әйел де жайбарақат, еркін отыр. Қылмыс жасаған адамға мүлдем ұқсамайды. Әдетте, қылмыскерлер аяныш тудырғысы келіп, тергеушіге жалынышты қарайтын. Рас, кейбір қылмыскерлер тағылған айыпты мойындамай, таласып жатады. Қалай дегенде де, жауапқа тартылған адамдар бейқам мінез көрсетпейді. Бәкішев осылай екі ойлы болып, жауап алуға кірісті.

Құба би Өтебайұлы (1700 ж. – 1796 ж.) – би. Кіші жүз ішінде Шөмекейден шыққан. Сыр, Торғай, Ырғыз өзендері аралығын мекендеген қазақтар арасында әділ билігімен аты қалған. Құба би айтты деген аңыз әңгімелер ел ішінде көп айтылады. Құба би мен оның ағайын, замандастары Бәйтік, Тоғанас, Зарқұм батырлар жөніндегі деректер Қазан төңкерісіне дейінгі жазбаларда жиі кездеседі. Сондай-ақ, Құба би жөніндегі бірқатар деректер этнограф зерттеуші Тынышбек Дайрабайдың 1995 жылы «Ана тілі» баспасынан жарық көрген «Кете-Шөмекей шежіресі», Тұрлыбек Деменұлының «Шартарап» баспасынан 1996 жылы жарық көрген «Келте тонды Келменбет» кітаптарында келтірілген.