Сыр бойы

  «Жақсының аты, ғалымның хаты өлмейтіні» халық даналығынан белгілі. Жақсы ұстаздың абыройын уақыт сыншының арттыра беретініне жылдар куә. Бұл сөз Арал аудандық №62 орта мектептің іргесін қалап, оның дамуына зор еңбек сіңірген Тәуекел Аманжолов­тың дүниеден өткеніне он жыл толуына орай айтылып отыр. Расымен, еңбегі елеулі ұстаздың есімін жерлестері ұмытқан жоқ. Бүгінде еліміздің әр қиырына тараған мыңдаған шәкірттің жүрек түкпірінде ұстазға деген риясыз бір алғыс сақтаулы. 

Оқыс оқиға туралы кездейсоқ естідім. Бір жарым жастағы сәби кәріз құдығына түсіп кеткен. Оны облыстық мамандандырылған күзет басқармасының полиция сержанты Дәуренбек Жанайбеков құтқарып қалған. Ел аузында бұл туралы әңгіме желдей есті. Кәсіби міндет аясында солай қарай асықтым. 

«Екі түрлі нәрсе ғой сыр мен сымбат»  деп Абай атамыз айтпақшы, сырт қарағанда ол сияқты ашаң денелі, орта бойлы адамдар аз емес. Кездесулер мен сырласулар, сырласулардан, көп ретте бірге жиі араласулардан кейін кімнің-кім екенін, адалдығын, азаматтығын, өткір сөздің шебері, мінезінің салмағын, ақкөңіл-ақжарқындығын, өзгеге өз ойын өжектемей тыңдататын парасатын, өкпелеткендерге де өті жарыла өшікпейтін болмысын тани түседі екенсің. Негізі жаратылысынан мейірімі мол адамдарды табиғи түйсік арқылы көбірек үйірсектейді. Сондай азаматтың бірі Тұрғанов Әбдіраман аға болса керек.  Әбекеңмен бір ауылда, бір мектепте оқып, бірге өстік. Балалық шағымызда сол «Ақтайлақ», «Өндіріс», «Каганович», «Көктөбе», «Ақсай» елдімекендері мен Ленин кеңшарында  өтті. 

Күн тас төбеге көтерілгенде оның сәулесі зәулім сарайдың терезесінен тұтастай түсіп жатты. Қолына қалам ұстаған жазушының ойы туған жердің төріне сапарлап кеткен. Тартоғай төңірегіндегі көк майса... Жалаң аяқ, жалаң бас асыр салған, шіркін, балалық. Көне мектеп ғимаратында кластастарымен бірге талай бақытты шақты өткерген еді. Енді, міне, алпысыншы жаздың табалдырығынан аттаған шақта өткенге көз салып, қалам тербеп отыр. Кейінгіге көз тастап, «не істедім?», «не бітірдім?» деп тағы бір онжылдықтың есебін өзіне тапсыратындай...

Тоқсан жылдық тарихы бар облыстық басылым – Сыр елінің сырлы шежіресіне айналды.

Ат арқасына мініп, елге қызмет еткелі бері өмір жолымда осындай талай асыл ағалармен сырлас та сыйлас, тағдырлас, дәмдес те болдық. Олардың ақылына жүгіндік, іскерлік тәжірибесіне ден қойдық. Өзім білем демей, жақсыларға жанасып жүрдік. Одан кем болғанымыз жоқ. Сондай жаны жайсаң ағаларымның бірі Нариман Қыпшақбаев болатын. Бізді таныстырған да, табыстырған да өмірдің өзегіне айналған өңіріміздегі су шаруашылығы мен Арал теңізінің тағдыры еді. Қай қызметтегі жұмыс бағыты тіршілік нәрі – суға, тартылған теңізге тірелетін де алдымнан нардай болып Нариман ағамыз шығатын. 

Осыдан жарты ғасыр бұрын, 1969 жылы елу төрт түлек Арал ауданындағы З.Шүкіров атындағы №20 Бөген орта мектебін тәмамдап, үлкен өмірге қанат қаққан болатын. Содан бері олардың көбісі кең-байтақ еліміздің тұс-тұсында бақытты ғұмыр кешіп, баянды еңбек етсе, жиырма жетісі бақилық сапарға аттаныпты.

Әдебиетке өз үнімен келіп, жырсүйер қауымды жалт қаратқан Зордан Салықбаевтың да өмірден өткеніне  30 жыл болыпты-ау. Зордан өзінің ақындық жолға қалай келгені жайлы: ... «Баяғыда бір қазақ: «Өлеңнің бес-алты ауыз арқасында, қыздардың болдым таныс бәріменен» деген екен. Сол айтпақшы, бес-алты ауыз өлеңнің арқасында мен де әдебиеттегі адамдармен таныс болдым-ау. Олар ұстаздарым Ә.Қоңыратбаев, А.Тұрбеков, Г.Смағұлова, Р.Сәрсенбаев, О.Байжолов және ақын-жазушылар А.Тоқмағамбетов, З.Шүкіров, Д.Тасекеев, Н.Сералиев, Қ.Сүйенішов, Қ.Дәрібаев, т.б. Адамды осы орта өсіреді ғой. Егер мен оқымай ауылда қалып қойғанда жазбас па едім, кім біледі? Ондайлар аз ба?» деп жазған екен 1965 жылдың күзінде.

Сыр еліне танымал есім, ҚР Ұлттық банктің еңбек сіңірген қызметкері Ниязбек Маханжанұлы жайында сөз сөйлер болсақ, әрине, әңгімені өзі елу жылға жуық қызмет еткен банк саласынан бастаған абзал. Біз бүгін бұл жүйеден шығайық. Қазір ақсақал атанып, алқалы жиында орны төрден тиген ағаның алдымен ішкі әлеміне зер салып көрейік.

 Жақсылық Рахматулла есімін Сыр елінің руханият шежіресінен ғана емес, күллі қазақ әдебиеті игі-жақсыларының қатарынан табуға болады. Облыстың ата басылымының 90 жылдығына орай дайындалып отырған мақала болған соң «Сыр бойы» газеті редакциясын 13 жылға жуық басқарған ардақты ағамыз, ұлағатты ұстазымыздың өмірдерегіне нақтырақ тоқтала кетейін.