Сыр бойы

Көне заманнан бері адамзат тарихының даму сатысында қасиетті Ұлытаудың алатын орны бөлек. Қазақ елінің бірлігі, ұйтқысы болған Ұлытаудың мемлекетіміздің іргесін қалауындағы орны да ерекше. Қазақ елінің халық болып қалыптасуының басы да осы Ұлытаудан бастау алады. Бұл – тарихи шындық.

Бұл «ерте,  ерте, ертеде» деп басталатын қиялы мен шындығы аралас ертегінің әлқиссасы емес. Жұбан Молдағалиев айтпақшы, «мың өліп, мың тірілген» қазақтың ұрпағы жеті атасын танып, бабалар рухына тәу етуге тәуелсіздік алғалы бері қол жеткізді. Алып бәйтеректің сан қилы бұтағы секілді діңгегіне діттеп барсаң, қазақ деген атадан тараған ұлттың ұрпағы болып шығамыз. Демек, шежіренің де бәйтеректің дарағындай тарауы пәлсапа тілімен айтқанда «кездейсоқтық емес, сәйкестік» деп қабылдағанымыз жөн.

Сырдың төменгі ағысындағы күллі түркі жұртына ортақ, баға жетпес мәдени мұралар сақталған мекенде сол қазынаны көз қарашығындай сақтап, ұрпаққа аманат етудің де қалыптасқан дәстүрі бар. Ерте заманғы, ортағасырлық қалалар құм астында қалғанымен, өткен заманның жаңғырығын жаңа дәуірге жеткізді.

Тарихи деректерге сүйенсек, 1979 жылдың 25-ші желтоқсанынан 1989 жылдың 15-ші ақпанына дейін он жылға созылған Ауғанстандағы соғысқа 23 мың қазақстандық қатысып, 749 жауынгер майдан даласында қаза болды, 26-сы із-түссіз жоғалды, мыңнан астамы мүгедек болып оралды, мыңы соғыстан кейін елге келіп, қайтыс болды.

Өсіңіз, жетіліңіз, тасқындаңыз, Бірақ та биікпін деп асқынбаңыз. Сен мықты, анау осал, мен орташа, Біріміз бір аспанның астындамыз.

 Облыс орталығына жақын орын тепкен Аманкелді ауылының тарихы тым әріде жатыр. Бүгінде Сырдария ауданының құрамына кіретін елді мекеннің құрылғанына тоқсан жылға жуықтап қалды. Кеңес үкіметінің дүмпуі 1928 жылы өз алдына бірнеше серіктес болып отырған ауыл тұрғындарын №3-ші ауылдық кеңес қамтуына біріктірді. Ол кездегі "Иіркөл" сағасын Сырдариядан алып, үнемі суға толып тұратын-ды. Сол "Иіркөл" серіктестігіне Сайыпназар ахунның дария жағалауындағы қыстау, Иіркөлдің  шығыс жақ бетіндегі жайлау мешіттері, "Боз","Жүнтөбе","Қарашоқы" жерлері кірген. Кеңес үкіметі қыстау мешіт иелерін конфискелеп, қуғындады. Мешітті бұзып, оның ағашын мектеп құрылысына пайдаланды. 

«Әркімге өзінің туған жері Мысыр шаһары» – дейді дана халқымыз. Әлбетте, қандай бір қиын мекенде туып өссе де жүрегінде иманы, кеудесінде оты бар адам осылай айтары хақ! Мысалы, айтыс өнерінің ақтангері, абыз атамыз марқұм Әбілхан Маханов Теңіз-анамыз арнасынан асып, байлығы тасып жатқан кезінде өзінің «Аралым – айдын шалқарым!» атты жыр-толғауында туған жердің табиғи байлығы мен рухани байлығы туралы, оның еңбек ерлері мен дарынды ұл-қыздары туралы мақтана жырлап «Аралым менің осындай, өнер мен дәулет қонған жер» – деп бар әлемге паш еткен жоқ па?!

Тәуелсіз Қазақстанның жоғары оқу орындарында жас ұрпақты тәрбиелеуде тарихты жаңаша оқытып, оқу сапасын арттыру мәселесіне Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің «ХХІ ғасыр табалдырығында» атты кітабында «барлық сфераларда жаңғырту жасамайынша біз тарихи дамудың мәңгі кешігуші жазықтығында қалып қоюға мәжбүр боламыз», – деп ерекше назар аударған болатын. 

«Түркістан газетінің 2013 жылғы 7 қараша күнгі санында журналист Көлбай Адырбекұлының «Ерлік пен әділдіктің символы» атты мақаласы жарық көрді. Мақала авторы жазушы Мамытбек Қалдыбайдың «Мен – халқымның Бауыржанымын» атты жаңа туындысы оқырмандар қолына тигенін айтып, сол кітаптан бірнеше үзінді келтіріп, қазақтың біртуар ұлының бұрын оқырман қауымға беймәлім жаңа қырларын ашқан.

2012 жылы Қазақстанда алғаш рет созылмалы жүректің жетіспеушілігі диагнозы қойылған науқасқа донорлық жүрек трансплантациясы жасалғаны белгілі. Бұл отаны Чехияның кардиохирургі Жан Пирктің қатысуымен  еліміздің жетекші кардиохирургі, медицина ғылымдарының докторы Юрий Пя жасаған болатын. Осы сенсациялық күрделі отадан кейін Қазақстан әлемдегі донорлық жүректі ауыстырып салатын 27 елдің қатарына қосылды. Онымен бірге отаны жасаушы кардиохирург Юрий Пяның  да атағы  отандастары арасында бұрынғыдан бетер дүркірей түсті. Ендеше, атағы жер жарып, аты аңызға айналған Юрий Пя кім?