Сыр бойы

Азамат үшін тіршіліктің ең қиыны, әрі күрделісі – нағыз адам болу екен. Ал, адамға өз ісін жетік білу – азаматтық парыз саналады. Тіпті, Пайғамбар хадистерінде "үйренуге қорланбадым, әркімнен үйрендім, әркімге үйреттім” деген ұлағатты сөздер бар. Демек,  адам баласы арман мен жалғанның аралығынан жол тауып, өз биігін байқатуға тырысып өседі.

Ақпан айының ақырғы жұлдыздары... Сырдың сырбаз табиғаты, ақ қардан аршылып, жұлынған желге омырауын төсеп, опынған күйде...

2015 жылы Алматыдағы Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы «Мұстафа Шоқай: библиографиялық көрсеткішін» шығарған болатын. Соған енген Мұстафа Шоқайдың 904 еңбегі ағылшын, француз, неміс, поляк, т.б. – барлығы он тілде жазылса, ал оның өмірі мен қызметі және шығармашылығы туралы 1405 еңбек сегіз тілде жазылған екен. Мұндай тұлғаны әлемге танылған демей қалай атауға болады?

Оның анасының бір көзінде кемістік бар еді. Бала кезінде сол үшін шешесін ұнатпай¬тын. Өйткені мектепте¬гі¬лердің барлығы мұны келемеждейтін. Мектепке әр келген сайын «жұрттың маза¬ғына қалдырған соқыр шешенің барынан жоғы» деп өз-өзін жегідей жейтін. Шешесі отбасын асырау үшін екі жұмысты қатар алып жүргендіктен, уақыты бола бермейтін. «Мейлі, маған тиіспесе, мазамды алмаса болды» деп ойлайтын бұл. Бірде ашу үстінде бар ойын айтып салды.

Қадыр Мырза Әлидің «Жазмыш» атты кітабында өнер қайраткерлерінің өмірлеріне зерттеу жүргізе келе: «Александр Блоктың портретін сыртынан іздемей, ішінен іздеу керек. Ол күннен, шуақтан, бұлттан, желден тұрмайды. Геологиялық қыртыстардан тұрады, яки қабат-қабат сырлардан тұрады. Бірақ бәрібір, сыртын түгел игеріп алмай, ішіне ене алмайсың», – дегені бар.

Өлеңді тану мен талдау да бір қызық, өмірді тану мен талдау сияқты күрделі-ақ, кейде күрмеулі көрінеді... Тілейтініміз, тек өлең-өнер танымдық тұрғыдан өмірді, уақыт тынысын, заман ағымын бейнелеу мен суреттеуден сырт та, қалыс та қалмасын, әдебиеттану өлеңді әділ танып, анық талдай алсын... Керісінше жағдайда, әсіресе, әдебиеттанудың бауырын саясат шар¬пыса, өлең туралы таным мен пайым, зерттеу мен зерделеу, сын мен баға – бәрі де өзгеріп сала беретінін, қоғам идеологиясының қолшоқпарына оңай айналатынын уақыт дәлелдеп берді ғой.

Ата-бабаларымыз айтып кеткен қазақ халқының сан-салалы пәлсафасының жібек жіпке түйген түйіндей  болған асыл ақиқаттарының бірі «бейкүнә сәби шыр етіп осы дүние есігін ашқанда, бір жердің шаңы бұрқ етеді» дейді, «топырағың менен бұйыратын болды деп». Ес кіріп, есейген шақта осы ақиқаттың шынайылығын көрсететін жайларды басымыздан өткере бастадық.

Жиырма бірінші ғасырдың алғашқы жылдарынан бастап, яғни, өзіміз бастан өткеріп отырған нарықтық қатынастар кезеңінде кім-кімнің де іскерлік қабілет-қарымын көрсетуіне, жаңадан жол салуына, әр істің оңтайын келтіріп, табыс табуына зор мүмкіндіктер ашылды. Бұған әрине есеп білумен қатар, бастар ісін дұрыс жоспарлай білу, қаржыны орнымен жұмсау, оны үнемдеу, адамдармен ортақ тіл табыса алу барынша қажет екендігі түсінікті. Сол қажеттіліктердің бәрін бір арнаға тоғыстырған жанның іскер атанып, ойлағанын жүзеге асырары сөзсіз. Біздің бүгінгі кейіпкеріміз Құлмағанбет Исаханов – жаңа заман тудырған азаматтың бірі. Орта мектептен соң, Сарыағаштағы Қапланбек техникумын тәмамдап, Жаңақорған ауданының бір қиырындағы «24 партсъезд» атындағы кеңшарда мал маманы ретінде өзінің еңбек жолын бастады.

Алды-артына қарамай өтіп жатқан күндер-ай! Бұл азаматтан көз жазғанымыз күні кеше сияқты еді, сол бір өксікті, өкінішті сәттерден бері бір жылдың жүзі болыпты. Иә, үлкен жүректің тоқтағанына да, оны елі аһ ұрып жоқтағанына да, азаматтың ақ жүзін қара топырақтың жапқанына да, міне, он екі айдың жүзі толды...

Әдетте халық кез келген шығармаға «жақ¬сы жазылыпты, жаман жазылыпты» деп өз бағасын беріп жатады. Ол – заңды құбылыс.  Кім туралы жазсаң да, кім туралы айтсаң да оның сәтті шығуы үшін жазып, айтып отырған адамың жаратылысынан жақсы адам болуы керек. Оны жан-жақты, жақсы білуің керек, жақсы түсінуің керек, жақсы көруің шарт. Сон¬да ғана жақсы шығарма туады.