Сыр бойы

Сол бір оқиға... сол хикая жазылған дәп­те­рімді Атырауға қоныс аударатын 2000 жыл­дың күзінде жоғалтып алдым. Қа­пияда бір ғажайып әнді ұмытып қал­ған­дай, нақты деректен көз жа­зуым қолымды байлап, дағдарта берді. Қаламым жүрмеді. Мен құла түзде құсын алдырған аңшыдай аңырып, әлденеге елеңдеумен болдым. Сол сырды шерткен иманжүзді кісінің ойлы жанары, бұйығы мінезі көз алдымнан кетпей қойды.

Керекулік молда атамыз Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының 1911 жылдары жазылған «Қазақ шежіресі» еңбегі бар.

 Ертеде тақуа діндарды жап-жас жігіт іздеп келді. Ол тақуадан адам ретінде толық жетілудің жолын сұрайды. Тақуа айтады: – Сен бүгін түнде бейіт басына бар да, таң атқанша өлгендерді мақта. Олар саған не дейді, соны маған айтарсың.

Архив құжаттарын ақтара отырып, Сыр елі талай ұлтқа пана болғанына көзіміз жетеді. Сонау патшалық Ресейдің кезінде-ақ, саяси сенімсіз адамдарды біздің территориямызға жер аударып отырған. Сол дәстүр Одақ кезінде жалғасын тапқандай.

Қазақ халқының әншілік һәм жыршылық өнері хақында кезінде әлем ғұламаларының бір-бірімен жарыса жазғаны белгілі. Іргеміздегі орыс ойшылдарының да бұл тақырыпқа қалам тартып, таңдай қағыса тамсануын бекер дей алмайсыз. 

Бұл ән… ән емес-ау, баллада… оқиғалы дүние. Ол отызыншы жылдардың бас кезінде шыққан, сол кездің өзінде-ақ бүкіл қазақ жеріне ескек желдей тараған. Оны, әсіресе аға интеллигенция өкілдері сүйіп тыңдайды, өйткені ол – сол алғашқы ұрпақтың сүйікті әні.

Менің танысым, өзбек ұлтының өкілі Әділбаев Сапарбай өзінің арғы аталалары Қазалының байырғы тұрғындары екенің мақтанышпен айтады. Арғы атасы Әлімбай Қазалы қаласының іргесін қалауға  қалай келгенін және өзінің арғы тегін тарқата отырып әңгімелеп берді. Жалпы өзбек халқының тіршілігін екіге бөліп қарауға болады, сауда мен диқаншылық, қалада тұрғандары саудамен, ауылдағылары  диханшылықпен айналысқан.

«Пенде не көрсе де ниетінен, пиғылынан табады» дейді. Баяғыда өздері аш-жалаңаш, күйеулері «халық жауы» деп ұсталып, айдалғаны айдалып, үкімі кесілгендері атылып, одан қалған азаматтар соғысқа кетіп, елде шал-шауқан, көздері жасты, көңілдері мұңға толы жесір әйел, жетім балаға толған заманда қазақ баласы Кеңес өкіметі малша тоғытқан сан ұлысқа тіліне, дініне қарамастан қорған болды. Қоржын тамының бұрышына қондырып, аузындағысын жырып беріп, өзі жарымай жүріп, жылай жүріп қорлық көрген жат баласына әрі тұр демей, жасын сүртіп, бауырына тартты. Өйткені пейілдері кең, жүректері жұмсақ, жандары аяныш пен обал атты асылға толы еді. Пейілдерінің тарылмауының себебі, алдарында туатын жақсы күндердің, тоқшылықтың нанына тоятын мамыражай күндердің хабаршысы болғандай.

 Әлем мұсылмандары асыға күтетін Рамазан айы биыл 24 сәуір күні басталады. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы В.Г.Фесенков атындағы Ұлттық ғарыштық зерттеулер және технологиялар орталығының ғылыми мәліметіне сүйеніп, Өзбекстан мен Қырғызстандағы әріптестерімен кеңесіп, осындай тоқтамға келді.

Алпысты алқымдаған Оңғар байдың жалғыз ұлы үйленіп қуанышында шек жоқ. Енді бой жетіп отырған қызын құтты жеріне қондырса, көңілін бір демдейді.