Сыр бойы

Аманкелді батыр 1873 жылы Торғай уезі Қайдауыл болысындағы үшінші ауылда дүниеге келген.  Алғашқы сауатын ескіше медреседен алып, соңынан екі жылдық орысша-қазақша мектепте оқыған.

Бұл тақырып төңірегінде көп жазылды. 1932-1933 жылдардағы аштық бүкіл қазақ ауылдарындағы, оның ішінде Сыр өлкесіндегі жаппай қуғын-сүргін, зорлық-зомбылық атаулыға қатысты жантүршігерлік фактілер мұрағат құжаттарынан «өте құпия» деген белгісі алына бастауымен әлі де жарыққа шығуда. 2018 жылы ҚР мәдениет және спорт министрлігінің арнайы бағдарламасы бойынша «Трагедия казахского аула. 1928-1934 г.» атты сол кездердің оқиғаларын сипаттайтын құжаттар жинағы жарыққа шықты. Авторлардың айтуынша, жинақтағы көптеген құжаттар ғылыми айналымға алғаш рет енгізіліп отыр.

«Құтадғу білік» қазақ оқырманына дидактикалық мазмұндағы шығарма ретінде жақсы таныс. Кеңес тұсында жазылған зерттеулерде ондағы адамгершілік, ізгілік идеялары кеңінен қарастырылды. Алайда, кейінгі зерттеулерде оның ел билеу ісіне қатысты да мықты саяси концепция екені там-тұмдап айтыла бастады.

 Ел тарихындағы ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде Ресей империясының отарлық билік жүйесіне қарсы бағытталған ұлт-азаттық қозғалыс – Алаш қозғалысы деп аталды. 

Бүгін — Алаш Орда үкіметінің құрылған күні. Бұдан 101 жыл бұрын 1917 жылдың 12 желтоқсанында, Орынбор қаласында өткен 2-жалпықазақ съезінде Алаш Орда үкіметін құрылғаны жарияланған болатын. Еске сала кетейік, Орынбор қаласындағы жалпықазақ съезі 5-13 желтоқсан аралығында өтті.

Қыпшақтар мен Қазақ хандығының ежелгі астанасы, Сығанақ қалашығында сәулет құрылыстарын қалпына келтіру және цифрлау жұмыстары жүргізілуде.

Сыр өңірі тарихында өткен ғасырдың елеулі тұлғаларының бірі ретінде қарашада 95 жылдығы атап өтілетін Қонысбек Қазантаевтың есімі ерекше аталады.

Ежелгі Сыр бойын жағалай орналасқан ірі қалалардың бірі – Сығанақ қаласының 2000 жылдық тарихы бар. Біздің заманымызға дейінгі VIII-IV ғасырларда Сыр бойында сақ деп аталған тайпалар өмір сүрді. Қаратау өңірінде қоныстанған, Сақ тайпалары біздің жыл санауымызға дейінгі VII ғасырдан бастап біздің дәуіріміздің ІІ ғасырына дейін өмір сүрген. Кейіннен басқа тайпалармен араласып, соларға сіңісіп кетеді. Саяси іргесі мықты ғұн мемлекеті болды. Билік күшті ру-тайпа басшыларының қолына тапсырылды. Олар жайылымдық жерлерді де өз қолында ұстады. Мұндай басқару жүйесі ғұн империясы ұзақ уақыт өмір сүрді.

Өткен тарихымызды зерделеп тереңірек зерттеген адамдардар қазіргідей бақытты, ауқатты, бейбіт өмірдің барлық уақытта бола бермегенін көріп біліп отырады. Олар жөнінде кезінде де, кейін де талай тарих айтылып та, жазылып та жүр. Тым әріге бармай-ақ кешегі өткен ғасырдағы екі ашаршылық күштеп ұжымдастыру, конфескация, халық жауы зобалаңның зардаптары, жайылмай жатып екінші дүние жүзілік соғыс пен Ұлы Отан соғысының басталуы. Осы кезге  дейін халықтың   көз алдында. Бұлардың  бәрі де  ешқашанда ұмытылмайды. Екі-үш жылдан бері Ұлы Отан соғысы тарихының шежіресін кітап етіп жазу барысында көптеген тарихи материалдарды жинап, зерттеп пайдаландым.

 Қайта өрлеу дәуірі кезінде өмір сүріп, адамзат тарихында айтарлықтай өнертабысымен есімі қалған тұлғаның бірі - Леонардо да Винчи. Көпшілік оны суретші деп таниды. Шын мәнінде солай ма?