Сыр бойы

Кіші асар қалашығы мен Үлкен асардың арасы 2-3 шақырым. Арасында төте жол жоқ. Шіркейлі каналынан күріштікке су келетін ЛМК-16А каналы бойымен жағалап, айналма жолмен жүру керек. «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» автодәлізінің сол жағындағы Үлкен асар қалашығы да Кіші асар қалашығымен бір уақытты қамтиды. Бірақ Кіші асардан биік. Кезінде төбе үйілгенде айнала ор қазылып, қорғанмен қоршалған болу керек. Қалашықта әскер ұсталған деседі.

Сырдария ауданы Шаған ауылының солтүстік-батыс беткейінде 5-6 шақырымда орналасқан қалашық б.э.д. ІҮ-І ғасырларды қамтиды. Қалашық археологиялық ескерткіш қатарына жатады. Аудан орталығынан 18 шақырымда тұр. Төбенің диаметрі 30 метр. Оңтүстік жағынан кіретін қақпа бар тәрізді. Ауыл тұрғыны Рамазан Аханұлы ағамыз бұл төбелер қолмен үйілгендігін айтты.

«Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасына енген ны­сандардың  бірі –  Сыр бойындағы Жент қалашығы. Қалашық Жала­ғаш ауданы Аққыр ауылынан оңтүстікке қарай 30 шақырымда, Жаңадарияның негізгі арнасының оң жағалауынан 4 шақырым жерде, оның бүйірлік көне тармағында ор­наласқан. Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші. 

Бүкіл әлемде бүгінгі таңда Қытайға бір жағынан үмітпен, екінші жағынан барынша күдікпен қарайды. Әлем экономикасының сырқатын дөп басқанымен қазіргі таңда дүниежүзілік қаржы институтарының өзі тығырыққа тірелген жаһандық тіршілікті сауықтыруға дәрменсіз. Бүкіләлемдік банк, Халықаралық Валюта Қоры АҚШ әкімшілігінің әмірімен жүретін болғандықтан дәрменсіз екенін бүгінде барлығы да майындай бастады. Ал Қытай ешкімге дөқ көрсетпейді, басшысы Сицин-Пиннен бастап жымиып күліп қояды да, өз дегенін істей береді. Осы жымиған күлкінің астарында қандай жымысқы ойдың жатқанын ешкім дөп басып айта алмайды.

Ерте түрік елінің тарихы туралы деректер Қытайдың бастама кітаптарында IV-Vғғ. белгілі болғаны жазылған. Оларда Қытайдың солтүстік шығыс бөлігін жаулаған көшпелі тайпалар хун, санбилер қатарында Ашин руы болғаны баяндалады. Көшпелілер жаулаған жерлерде жүргізген қатал биліктері қытайлықтардың қарсылығын туғызып, көп ұзамай оларды батысқа қарай ығыстырылған. Мұндай тайпалар арасында «Ашин бес жүздей үймен жужандарға қашып барады да, Алтай тауының күнгей бетіне қоныстанып жужандарға темір өндіріп тұрғаны» жайлы мәліметтер берілген. Жаңа жерге қоныстанған Ашин әулетінен шыққан әскери қолбасшылар алғашқы күннен сыртқы саясатта жүргізген басқыншылық ықпалын барған сайын күшейтіп, Сары теңізден бастап (Корея) Еділге дейінгі аралықтағы тайпаларды өздеріне қаратқан. Сөйтіп, VІ ғ. Түрік немесе ерте Түрік деген этникалық атпен тарихта белгілі болған. Арада жүз жыл өткеннен кейін Түріктер орта Азияның ұлы даласын бағындырып ұлан-байтақ жерді қытайлықтар «Түріктердің ұлы даласы» немесе «Түріктердің құдіретті шөл даласы» деп атаған. Ақырында VI-VII ғасырларда пайда болған ерте түрік мемлекеті Орта Азиядағы ең жоғарғы өркениетті Византия, Сасаниттік Иран, Қытай мемлекеттерімен бәсекелесе алатын күшті де құдіретті болғандықтан түріктер өздерін «мәңгілік ел» болатынына сенген. Азияның ұлы даласын қамтыған жаңадан пайда болған көшпелілер мемлекетін қытайлықтар өздеріне төнген қауіп-қатер деп түсінген болатын. Сондықтан, қытайлықтар алғашқы күннен түрік билеушілерін сипаттай сынай отырып, олардың даналық қасиеттерін, мемлекетті басқарудағы қабілеттерін, әскери әдістерді ұйымдастыру мен шеберлікпен қолдануларын мойындағандықтан оларды лауазымдандыруда лайықты тұлғалар деп сырттай жоғарғы әскери атақтарды беріп отырған. Ерте Түрік билеушілері Қытай ықпалында болмау үшін лауазымдануды белгілі бір кезеңдерде өзгертіп, тәуелсіз болу саясатын басшылыққа алып отырған. Ұлы дала билеушілері мемлекет басқаруда қолданған «жабғу», «жабғу-қаған», «қаған» және «хан» лауазымдарын төрт кезеңге бөліп қарау арқылы олардың әрбір кезеңдерде тәуелсіздік жолындағы күресте саяси және тарихи оқиғалардың ерекшеліктерін көрсеткен жөн.

Алматыда Қазақстан Респуб­ли­ка­сының Тұңғыш Президенті – Елбасы кітапханасы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық музейінде «Н.Назарбаев: дәуір, тұлға, қоғам» атты көшпелі ғылыми-білім беру және мәдени-ағартушылық көрме жобасы өз жұмысын бастады.

Тәуелсіз еліміздің мемлекет болып қалыптасуында «Алаш» партиясының зор маңызы бар. Алаш қозғалысының тарихы – қазақпен бірге жасайтын мәңгілік тарих. Ұлтының ертеңін ойлаған Алаш зиялыларының тарихи аз уақытта қазақ халқына сіңірген еңбегін бағалау – қазіргі және келешек ұрпақтың жадынан шықпайтын қастерлі борыш.

Мемлекет басшысы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Туған жердің әрбір сайы мен қырқасы, тауы мен өзені тарихтан сыр шертеді. Әрбір жер атауының төркіні туралы талай-талай аңыздар мен әңгімелер бар» дейді.  

Бір замандарда Франция ханшайымы Мария-Антуанетта картоп гүлін шашына қыстырып жүрген екен. Бұл сол кездегі король сарайы қызметкерлерінің арасында сәнге айналады. Тіпті, король ХVІ Людовик қызметкерлеріне қала маңындағы бақшасына тек осы өсімдікті еккізеді. Онысымен қоймай егістік алқапқа ерекше құрамдағы күзет қойдырған көрінеді. Мұны сырттай бақылаған қарапайым халық патшаның асынан дәм татуға ынтызар болыпты.

Көксеңгір қалашығының солтүстігінде көксеңгір төбесі бар. Бұл бұрынғы үлкен қалашықтың орны іспетті. Төбенің ұзындығы 18 шақырым. Шығыстан батысқа қарай созылып жатқан төбе қыраттанып, жоталары қызғылтым тартқан. Оның оңтүстік беткейі ерекше көз тартады. Сайы жыл мезгілдеріндегі жауын-шашыннан теп-тегіс тақырға айналған. Қасиетті жерге табан тірегенімізде ауыл тұрғыны Қалабай аға кезінде төбенің ұзындығын ферма адамдарымен өлшегенін жеткізді.