Сыр бойы

 “Тектіден текті туады, тектілік жолын қуады” деген қазақ танымында аса құдіретті, өте қадірлі, данышпандық пен даралықтың негізін қалайтын тектілік феноменін сақтаудың арқасында бірнеше ғасырлар бойы уақыт сүзгісінен өткен асыл дәстүр, терең ой, ақыл, парасат, өмір тәжірибесі, генетикалық ілім дәлелдеген даналық көзқарас жиынтығы бар. Бұл қасиет ұрпақтан ұрпаққа қан арқылы беріліп, сабақтасып отыратын қатаң тәрбие негізінде дариды. Міне, осы жоғарыда айтылған тектілік феномені біздің бүгінгі айтқалы отырған Шәріпбай (Шәкең) ағамызға тікелей қатысы бар екеніне менің ешқандай күмәнім жоқ.

Шәкең 1934 жылы Қы­зылорда облысы, Сырдария ауданы, Қоғалыкөл ауылында дүниеге келген. Әкесі Әлназар көкірегі ояу, қолы ашық кісі болған.

Әлназардан бес бала тарайды. Шәкең екінші клас­та оқып жүргенде әкесі қайтыс болып, жетімдіктің, жоқшылықтың қиындығын көреді. Дегенде еті тірі, та­лантты, қайсар бала сол қиындықтарды жеңе оты­рып, алдына қойған мақ­сатына жігер-қайраты мен алғырлығының арқасында жетіп, оқуын жалғастырды.

1952-1953 жылдары Қы­зылорда қаласындағы мед­техникумды (медучили­ще) өте жақ­сы бі­тіріп, Ал­­­­­маты медициналық инс­­­ти­­ту­тының ем­деу фа­ку­­ль­­теті­не сы­нақсыз қа­был­данады. Шә­­кең институтты өте жақсы бітір­­геннен кейін туған еліне ора­­лып, Жаңақорған ау­дандық ау­руханасының бас дәрігері болып 1958-1963 жыл­дары қызмет атқарады. Ауру­хананың жұмысын жақ­сарту мақсатында уақыт­пен санаспай, күн демей, түн демей еңбек етті. Тұрғындардың ден­саулығын жақсарту жо­лында ау­қымды жұмыс ат­қар­ды. Аудан орталы­ғын­да жа­ңа аурухана салын­ды. Осы жұмыстарды ұй­ым­­дастыру үшін білім, тө­зім, білгірлік, ерекше қа­­білет пен ізденімпаздық керек-ті. Міне, осы аталған қасиеттердің бәрі дерлік Шәкеңнің бойынан табыл­ған еді.

Ол кісі орта бойлы, қы­зыл шырайлы, қыр мұ­рынды, кең маңдайлы, өт­кір көзді, шапшаң қимыл­дай­тын, бір көргенде-ақ кез келген адаммен тіл табы­сып, үлкенді үлкендей, кі­шіні інісіндей сыйлап, ете­не жақындасып, бауырласып кететін. Шәкеңнің осындай керемет қасиеттері бала кезінен қалыптасып, оның жүрген ортасында, жора-жолдастарының арасында мәртебесінің биік, қадірінің жоғары болуына тікелей әсерін тигізді. Бас дәрігердің Жаңақорған ауданындағы атқарған жұ­мыстары өте жоғары баға­ланып, облыстық денсау­лық бөлімі Шәкеңді об­лыс­­тық ау­рухананың уроло­­гия бө­лімінің, көп ұза­май қа­лалық ау­руха­наға мең­геруші етіп та­ғайын­дады.

 1964 жылы Мәскеуде Кеңес Одағының бас урологы, академик Лопатиннің клиникасында алты ай оқып, урологиялық операция­лар­дың небір қиын түрлерін же­те меңгеріп, 1970-1995 жылдары облыста бас уролог қызметін атқарды. Шәкең үнемі оқудан, ізденуден жа­­лықпайтын. Өзінің кәсі­би деңгейін, білімін Ле­нин­­град, Киев, Харьков сияқ­ты қалаларда көтеріп, облыстағы бірден-бір алтын қолды врач-хирург-уролог атанып, республикаға аты әйгілі болды. Осы жылдары 5 мыңнан астам операция жасап, талай аурулар­ды ажалдан құтқарып қал­ды. 1960-1970 жылдары Қа­зақстан бойынша жан-жақтан ем­делушілер ағылып келіп, алтын қолды маман, жо­ғары дәрежелі дәрігер-уролог Шәкеңнен ем алып, ота жасатып, құлан-таза айы­ғып, елдеріне қайтатын. Ол уақытта қалалық ауруха­надағы хирургия бөлімі 70 төсектік еді. Күн сайын ау­руханаға жедел жәрдем арқылы неше түрлі ауыр науқастар түсіп, оларға тө­тенше жағдайда операциялар жасалатын. Сол кездегі бір қиын жағдай әлі көз алдымнан кетпейді.

Түнгі сағат 3-тің кезін­де ауруханаға жасы 24 ша­масындағы жігітті алып келді. Жағдайы ауыр, қан қысымы өте төмен. Көп қан жоғалтқан, себебі өзінің қосауыз мылтығы абайсызда атылып, шаптағы үлкен (артериялық) тамырларды, көк еттерді қопарып, аударып тастаған. Ауруға жедел түрде наркоз беріліп, дереу ота жасалды. Барлық тамырлар байланып, қан тоқ­татылды. Ауру аман-есен жазылып, отбасына оралды.

Екінші жағдай, көшеде болған төбелес кезінде ау­рудың кеудесіне пышақ са­лынып, көп қан кеткен. Жарақат кеуденің сол жа­ғында, жүрек тұсында, ұзын­дығы 5-6 см. Қан қы­сымы анықталмайды. Жедел түрде реаниматолог-анес­тезиологтар кірісіп, нар­коз берілді. Шәкең көз­ді ашып-жұмғанша кеуде қуысын ашып, жүректі ала­қанында ұстап, кесілген жерін тігіп, қанды тоқтатты. Жүрек ойдағыдай жұмыс істей бастады. Ол кісінің айрықша өзіне тән қасиеті – ешқашан да саспайтын, дауыс көтермейтін, бірақ өте шапшаң қимылдап, әр опе­рацияны ойдағыдай жасайтын.

Бірнеше жыл бойы бүй­рек ауруларына байланысты жасалған операциялардың ғылыми негіздеріне талдау жасап, нефроптоз ауруы­ның себептерін анықтап, ас­қындырмау жолдарын дә­лелдеп, ғылым кандида­ты атағына материалдар жи­нақ­тады. Бірақ, оны қор­ғау­ға ғұмыры қысқа болды.

Шәкеңнің бойындағы жақ­сы қасиеттердің бірі – оның барлық адамдарда кез­десе бермейтін үйлесімді кі­шіпейіл, ақкөңіл, жомарт­тығы мен адам баласына де­ген қамқорлығы. Осындай қасиеттерімен ол тек қана жақын туыстары мен жұмыстас жолдастарының емес, барлық елдің сый-құр­метіне ие болған еді. Себебі, Шәкең өмір бойы халықтың денсаулығы мен ағайын-ту­ыстарының қандай да болмасын жағдайларына өте сергек қарап, қолынан келген жақсылығын аяған емес.

Шәріпбай Әлназарұлы­ның өмірлік жан серігі, от­басының ұйытқысы, әулетке құт-береке сыйлаған, иман­жүзді, мейірбан ана Шолпан Көпербайқызы екеуі бір ұл, төрт қыз тәрбиелеп өсірген. Үш қызы дәрігер, екі немересі медакадемияда оқып жатыр.

“Ұяда не көрсең, ұш­қан­да соны ілерсің” деген қазақтың дана сөзі­нің құндылығын осы ағамыз­дың отбасынан анық се­зінесің. Бәрі де өмірден өз орындарын тауып, отбасын құрып, үбірлі-шүбірлі болған жоғары білімді ма­мандық иесі.

Шолпан апай 40 жыл ана мен баланың денсаулығын қорғау жолында еңбек етіп, мыңдаған сәбиге әлем­нің жарығын, босанатын әйел­дерге өмір сыйлаған, халық­тың алғысымен көк­­теп-көгерген алтын қол­ды, адал жанды дәрігер-ана. Бойына даналық та, да­ра­лық та, аналық та, адамдық та дарыған ел мақ­танышы. Осындай адал жардың жол­дасы болған Шәкең үл­кенге де, кішіге де сыйлы еді. Олардың қатарында ха­лықтың мақ­танышы бол­ған Ер­нияз Омаровты, Еле­мес Көшкінбаевты, Сара Дәуіт­баеваны, Өтеп Наурыз­баевты, Сағымбай Құл­сартовты, Айтжан Әмір­сейтовті, Тимур Құдабаев­ты, Аймырза Омаровты жә­­не олардың өмірлік жұ­бай­­лары Қадиша, Лиза, Күл­­тай, Мира, Клара, Жі­бек, Әнипа, Әзизбектерді Шә­кең үнемі аузынан тастамай айтып отыратын. Дастархан басында жарасымды әзіл-қалжың, күл­діргі анекдоттарды айтып, арасында әнге ұласып, әр­бір кездесулері ерекше бір шалқыған те­ңіздей, қа­лық­таған шағаладай дос­тық пейілдің, достық ма­хаб­бат­тың айғағындай той-ду­манға ұласатын.

Шәкеңнің дәрігерлік ше­берлігінің, білгірлігінің әр­кез өрістеп отыруына сол кездегі қалалық ауру­ха­наның бас дәрігері, кейін облыстық денсаулық бас­қар­масының басшысы бол­ған Омаров Ернияз аға­ның көп ықпалы болды де­сек, артық емес. Ернияз аға із­деніп оқығандарды, ерін­бей еңбек еткендерді, жұ­мыс­қа жан-тәнімен адал бе­ріл­гендерді үнемі бай­қап, біліп, оларға бар мүм­кін­діктерді жасап отыратын. Шәкең облыстың бас маманы ретінде барлық ау­дандардағы бүйрек ауруына шалдыққан науқастарды про­филактикалық тексеру жолымен тауып, бүйрек­тің өз ор­нынан төмен түсу се­беп­терін анықтап, көптеген (нефроптоз) ауруларға Пытель-Лопаткин тәсілі бо­йынша ота жасап, оларды құлан-таза айықтыра білді. Ол кезде мұндай оталар басқа облыстарда жасалмайтын. Сонымен қатар, мек­тепке дейінгі ер балаларда кездесетін Гипоспадия (сыртқа шығатын зәр жолының туа бітті ақауы) ауруына пластикалық ота­лар жасап, ойдағыдай нә­тижеге ие болды.

Шәкең өзінің шәкіртте­рін дайындауға баса назар аударып, барлық ота жасау әдістерін көрсетіп, үйретіп, жақсы хирург-уролог болуларына ұстаз ретінде көп еңбек сіңірді. Міне, соның арқасында шәкірттері Ер­сұлтан Сегізбаев, Бекет Бе­кишев, Нұртай Ысқақов об­лысқа белгілі тәжірибелі маман болып шықты. Шә­кең тек урологиялық операцияларды ғана емес, барлық іш қуысы ағзаларына жасалатын оталарды өте шебер меңгерген хирург еді.

Шәкең аурухананың қо­­­ғамдық жұмыстарына бел­сене араласып, өзінің ұй­ымдастыру қабілетін көр­­сете білді. Бастауыш пар­­тия ұйымының хатшысы, кәсіподақ комитетінің мү­шесі, халық бақылау сек­то­рының басшысы қыз­мет­терін атқарды.

Ол кісінің ағалық қам­қорлығын да ұмыту мүмкін емес. 1970 жылдары жаңа жылды қарсы алу мерекесі күні аурухана қызметкер­лері көңілді кешті ойдағы­дай ат­қарған еді. Бір уақытта бір дәрігердің тіктіріп ки­ген норка құлақшыны жоқ бо­лып шықты. Іздеп тап­­падық. Бұл жағдайды Шә­кең естісе керек. Істің мән-жайын білгеннен кейін қояр да, қоймай үйіне ертіп барып, су жаңа қымбат құ­лақ­шынын басына кигізіп жіберген. “Ешқандай да ақша бермейсің, құнын тө­лемейсің. Бұл құлақшын саған бергенім болсын” деген екен. Оны Шолпан апай да қоштап, жас дәрігерді риза етіп жіберген.

“Әрине, осы бір сәттің өзі ағаның адамгершілігінің белгісі. Мен осы уақытқа дейін ұмытқан емеспін, ұмы­та да алмаймын”, – дей­тін жас дәрігер. Мұның өзі өзгелер үшін үлкен үлгі болатын.

Шәріпбай Әлназарұлы­ның медицина саласында атқарған ұзақ жыл­дардағы еңбегі мемлекет тарапынан бағаланып, 1972 жылы “Кеңес мем­ле­кеті денсаулық сақтау сала­сының үздігі”, 1983 жылы “Қазақстанның еңбек сіңірген дәрігері” атақ­­та­рына, тағы да басқа көптеген марапаттарға ие болды.

Бұл – шын мәнінде елге еткен еңбектің айқын дәлелі еді...

Сағындық Шәмшиев,

Қазақстан Журналистер одағының мүшесі,

жоғары санатты дәрігер,

«Қызылорда қаласының 

құрметті азаматы».