Сыр бойы

Өңірлік басылымдарды имидждік жағынан көтеру, заманауи жаңа технологияны меңгеру, сапалық деңгейін арттыру бағытында аудандық газет редакторлары мен орынбасарлары үш күндік сапармен Мәскеу қаласына тәжірибе алмасуға және Х-шы халықаралық «БАҚ және бұқаралық коммуникация 2018» ғылыми оқулар конференциясына барды. Бұл облыс әкімі Қ.Көшербаевтың қолдауымен аймақта тұңғыш рет жасалған тың бастама болатын.

Конференция М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті базасында өтті. Оған оннан астам шет ел профессорлары мен ғалымдары, ресейлік және  ТМД медиасарапшылары қатысты, олар өз тәжірибесімен бөлісті. Секциялық жұмыстарда баспасөз бен электронды ақпарат құралдарындағы әлемдік технологиялар барысы сөз болды. Конференцияның күн тәртібіне «Бұқаралық ақпарат құралдарындағы цифрлық трансформация: аймақтық, ұлттық және өзекті аспектілер» тақырыбы негізге алынды. Келелі жиын келешектің көздегенін қамтып, мамандықтың мәртебесі мен міндеттері тұрғысында да маңызды ойлар ортаға салынды. Түптеп айтқанда, уақытпен үндесудің тиімді ұсыныстары айтылды. Осынау өзекті мәселені, әлемдік тәжірибені тану мен білу мақсатында сырбойылық журналистер де аттанды. Оларды сапар алдында «Сыр медиа» ЖШС бас директоры Аманжол Оңғарбаев қабылдап, демеу көрсетті, сәттілік тіледі.

Халықаралық Қорқыт ата әуе­жайы. Күзгі сыз байқалады. Салқын. Тіршіліктің тағы бір таңы атып келеді. Тәтті ұйқыны қиған халықтың қарасы қалың. Кенет касса алдында кезек түзелді. Сапқа тұрған сарбаздай жолаушылар алға жылжып жатыр, ішке енген сайын сап қатары сирей бастады. Ресей әуе компаниясының «Аэробус 320» ұшағы ұшу алаңында күтіп тұр. Траптан тік көтерілдік, бізді стюардесса Герел күтіп алды. Қалмақтың биязы қызы ұшақтың ережесін түсіндіріп жатыр. Ендігісі – сәтін салса, Мәскеуге бір-ақ аялдау. Жанымыздағы жолаушыға жалтақ қарап, ойын білгіміз келеді. Әркімнің дымы ішінде, әлдебір ой құшағында. Басқаны қайдам, ол жақтың олжасы біз үшін біліми жағынан үлкен базарлық. Нақтысы: үйрену, білу бағытындағы мақсат мол.

Герелдің айтуынша, әрбір сапар сайын жүзден аса жолаушы жолға шығады. Арасында түрлі ұлттың өкілі бар. Тіпті көршілес елдің азаматтары осы әуежайға, осы ұшаққа ынтық. Себебі, билет құны арзан және уақыты ыңғайлы. Бұл да болса облыс әкімінің қол жеткізген жетістігі. Екі ел арасындағы жасалған меморандум мүмкіндігі. Бұған іштей разымыз. Қаламыздан қалаған бағытта тікелей ұшып жатсақ, жақсы емес пе?! Оның игілігін бүгін көріп тұрмыз. Ең қызығы, Мәскеуде болды. Әуежайдан қазақ тіліндегі хабарландыру қарсы алды. Тілі шұбарланып тұрса да одақтың жүрегі саналған Мәскеу кеңестік кезеңде жасамаған кәдесін елімізге егемендік тиген соң ұсынып тұр. Құлаққа жылы тиген жаңалықты бір деп басбармақты бүгіп қойдық.

Алып қалаға аяқ жеткен бойда Қызыл алаңның қолтығындағы қонақүйге орна­ластық. Қарсы бет­те Беларусь елінің ел­шілігі. Тасы­малдың түрлі амалы бар: мет­ро, электричка, троллейбус, автобус қаты­насы ұйымдастырылған. Алайда кең көшелердің өзінде көлік көптігінен кепте­ліс жиі жолығады. Олай дейтінім, әуежай мен қонақүй аралығы 31 шақырым бола тұрып, бір жарым сағат жоғалттық. Со­ның салдарынан жылдам жолға шығуға тура келді. Өйткені жоспар бойынша №402 Әлия Молдағұлова атындағы гимназия ұжымымен кездесу келісілген.

БАТЫР ҚЫЗ

ЖӘНЕ

БАТЫЛ ҚАДАМ

Қалаға қарасты Вешняки ауданында орналасқан гимназияда мыңға тарта оқушы оқиды. Екі үлкен оқу корпусы бар. Бірі – төрт қабат, бірі – үш. Заманға лайық жабдықталған. Ғимараттың қарсы алдында Әлияның бюсті. Оқушы атаулы түгелдей тағзым етеді. Олар қазақ қызының қаһармандық қасиетін ұғынады. Бюст кезінде Қа­зақстанның Ресейдегі Төтенше және өкілетті елшісі болған Қырымбек Көшербаев жасатқан. Содан бері мектеп ұжымы ескерткіш алаңын қасиетті орын санайды.

Есік алдынан орыс тілі мен әде­биеті пәнінің мұғалімі Елена Вла­димировна Полицкая қарсы алды, ол «Мектеп жаршысы» газеті мен Әлия Молдағұлова атындағы телестудияға жетекшілік жасайды. Шығармашылыққа етене Елена бізді екінші корпусқа бастап жүрді. Қасында бір топ оқушы. Олар жоғары сыныпта оқитын, журналист мамандығына жақын, шығармашылық жұмыспен айналысатын болып шықты. Әңгіме қызып кетті. Оны-мұныны сұрап біз ұстазды әурелеп келеміз. Елена да енжар емес, ағыл-тегіл ақтарылып тұр.

 – Біз мерекелік шарамызды екі елдің Әнұранымен ашамыз. Бұл – батыр Әлия мен тәуелсіз Қазақстанға құрметіміз, – деді жетекші. Бұған кәдімгідей марқайып қалдық.

Гимназиядағы Кеңес Одағының батыры Әлия Молдағұлова мұра­жайын таныстыру әдеттегідей емес, басты гид бірінші сынып оқушы­лары болды. «Сәлеметсіздер ме?» деп қазақша бастаған қуыршақтай қыз бала Қазақстанның рәмізде­рінен сөз бастады. Келесі кезек ұлттық дәстүр мен тұрмыстық заттарға берілді. Мұны Иван деген бала жалғады. Одан кейін қазақтың ұлттық киімдері, киіз үй бұйымдары таныстырылды. Осылай екі елдің тулары, ерекшелігі, безендірілген бояулары туралы тоқталды. Сергей тілі жеткенше жеткізді. Ең соңында майдан даласының мұрасы, қару-жарақ туралы, сарбаздар тұтынған заттар айтылды. Осы кезде мұражай меңгерушісі Наталья Степанова кілт үнсіздікке беріліп: – Бұл жерде Әлияның тұтынған бірде-бір заты жоқ. Алайда мына қасық оның қайтыс болған жерінен табылған. Тамақтанып отырған сарбаз қасықты аузына сала берген сәтінде снайпер атып, содан мерт болған. Қандай өкінішті!– деді ол.

Шынында қасықты оқ тесіп өткен. Бірақ ол кімге тиесілі қасық екені белгісіз.

Мұндағы оқушылар қазақтың салт-дәстүріне, тұрмыстық тір­ші­лігіне, киім үлгісіне ағып тұр. Мұражай экспонаты 2000-ға тарта екен. Оның көпшілігі қа­зақ­стандықтардың сыйы. Арасында «Нұр Отан» партиясы Қы­зылорда облыстық филиалы ұсынған сый­лығы көзге оттай басылды.

Ал, Әлия Молдағұлова атын­дағы зал­да батыр қыз балладасы баяндал­ды. Онда Наталья Николаевна Әлия­ның өмірбаянын, өскен ортасын, со­ғыс даласындағы ұлы ерлігін айтты. Снай­перші қыздың өжеттігі, отансүй­гіштігі көркем тілмен келтірілді.  Ленинградтың жау қоршауында қалып, қиын тағдыр кешкені, Әлияның бір үзім нанның қа­дірін сезініп, балаларға таратқаны,  мек­тепте үздік оқығаны жайлы әңгіме тың­дар­ман қауымға, әсіресе бала сезіміне үлкен әсер әкелді.

Облыс әкімінің кеңесшісі, М.Ло­мо­носов атындағы Мәскеу мем­лекеттік университетінің түлегі Динара Бисембина мұражайға ше­бердің қолынан шыққан туындыларды табыстады.

– Сыр елінің шежіресі түркі халқының абызы Қорқыт бабамен байланыстырылады. Мына қобыз сол бабаның мұра­сы, өнердің сим­волы, дәстүрлі күйдің дәре­­меті. Ал, ағаш табақ болса, ұлт қо­нақ­­жай­лылығының ұстыны. Бізде та­бақты бос ұсынбайды, сон­дықтан  қазақстандық «Рахат» фабрика­сының конфеттерін қоса ұсынамын, – деді ол.

Мұражай таныстырылымынан соң  қо­нақтар мен шара қатысу­шы­ларын гимназия директоры Юлия Сергеевна Литвинова тү­гел­дей далаға ертіп шығып, Әлия Мол­дағұлованың бюстіне гүл шоқтарын қойып, тағзым жасадық.

Келесі басқосу мұғалімдер бөл­ме­сінде өтті. Ортаға дастархан жайы­лып, шәй ұйымдастырылды. Сөй­тіп Наталья Степанова сөз тіз­гінін өзі алды.

– Бұрын басымыз біріге бер­мейтін. Бір­де осында елші Қырым­бек Елеуұлы келді де жақсы іс көрсетті. Дастархан жайып, бәрі­міздің басымызды қосты. Сол кезде ол: «Дастархан – тек ас-ауқат жеу үшін ғана емес,  бұл достықтың да белгісі. Ынтымақ тілеген көптің ортақ мүддесі дастархан басында дәріптеледі» деп еді. Міне, осы жағдайдан соң біз бірігіп, үне­мі дас­тархан басында жиналуға дағ­ды­ландық, – деді ол.

Осы жерде сұрақ-жауап үлгісі жүрді. Болашақта журналист бола­мын деген жастар өздерін толған­дырған сауалын қоя бастады. Онын­шы сынып оқушысы Ирина Со­вельева «Жақсы журналист болу үшін қандай қасиет қажет?» деді.  Бұған Динара Асқарқызы жауап беріп, журналист үшін өте өзекті объективтілік пен жаңалыққа жедел араласудың қыр-сырын ашып айтты. Осы тектес сұрақтар жүйелі жүріп отырды. Және тұшымды жауап алған оқушылар дән риза болысты. Гимназиядағы кездесудің соңғы нүктесі суретке түсіп, бір-біріне тілектестік білдірісті.

Вешняки ауданындағы гимназия алдындағы көше де Әлия атында. Бұл көшеде 1942-1945 жылдары Орталық әйел снайперлер мектебі орналасқан. Осы мектепті 2200  қыз бітіріп, олар 12000 фашистің жолын кесті. Әлия Молдағұлова 1943 жылы он сегіз жасында осы мектепті  бітіріп, екінші Прибалтика майданы 22 әскери бөлімі сапында 87 неміс сарбазы мен офицердің көзін жойған. Осы ерлігі үшін Кеңес Одағының батыры атағы берілген. Батырдың әріптестері, осы снайперлер мектебінің түлектері 1971 жылы Мәскеу қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы қабылдауында болып, жаңадан салынған №402 мектепке Әлия Молдағұлованың есімін беру жөнінде ұсыныс жасайды. Ұсыныс қабылданды. Мектеп пен көшеге  батыр қыздың есімі берілді. Ал, 1972 жылы мектепте мұражай ашылды.

ШЫҒЫС

ЖҰЛДЫЗЫ

ЖӘНЕ

ШОҚ ГҮЛ

Ваганьково зиратына метро арқылы жеттік. Жаңбырлы күн бізге кедергі бола алмады. Жерлесімізге, шығыс жастарының жетекшісіне деген ізет әрбір азаматтың жүрегінен ойып орын алған. Сондықтан Мәскеуге келген сәттен қабіріне бару ықыласы арта бастады. Алдын ала білгеніміздей, 19-шы бөлікте жерленген деген жерлесіміздің қабірін көп іздедік. Табу қиынға соқты. Амал жоқ, ритуалды дәс­түр орталығының әкімшілігіне жү­гінуге тура келді. Сөйтсек, 20-шы бөліктің екінші жартысында екен. Лезде табылды. Күзгі леппен ағаштың сарғыш жапырағы қабірді тұтас жапқан. Динара мен Елена жапырақтан тазартып, 2002 жылы қойылған тақта тасты  (қара мраморды) сүртті. Аруаққа бағыштап дұға оқылды. Дәл осы сәтте жаңбыр еселеп, төге түсті. Мұны көктің нұры деп қабылдадық. Сыр елінен келген делегация мүшелері гүл шоғын қойды. Бұл кезде төңіректі қараңғылық баса бастады. Біз қо­нақүйге асықтық.

СЫРТ КӨЗ –

СЫНШЫ

Бөтен ортада бәрі қызық, бә­рі таңсық. Білу – құштар іс. Бәл­кім, бүкіл одақтас республика қам­тамасыз еткеннен бе, кеңестік ке­зеңде азық-түлік тауарлары ең арзан қала Мәскеу еді. Бүгін мүлдем басқаша.  Ресей рублі де құлдырап бара жатқаны байқалады. Бір литр бензин 42 рубльге көтерілген. Сонда да көлік саны әлдеқайда көбейген. Азық-түлікті де арзан деуге келмейді. Сауда-саттық, қызмет көрсету орындарында гастербайтер қаптап кеткен. Жергілікті азамат некен-саяқ.

Дүкен, мейрамхана, асхана қожайыны мәскеулік кәсіпкер болар, бірақ оларды жалға алып, жұмыс істеп жатқан сырт адамдар. Орта Азия елдері бойынша қырғыздың үлес салмағы басым екен. Себебі өзімізге жылы шырай көрінген, түр-түсі ұқсас ұшырасқан екі адамның бірі қырғыз болып шықты.

Қалада «Яндекс таксиге» жүгіну көп. Сол таксидің елу проценті қырғыздарға тиесілі. Оны жалалабадтық Ақылбек Төре­ха­новпен әңгімелесу барысында білдік.

– Биыл үшінші жыл болды, осында такси жүргізушімін. Мұнда таксимен айналысатын компания жеткілікті. Жалға береді. Сосын күнделікті есептесіп отырамыз. Оған тапқан табыстың 27 про­цен­ті тиесілі. Отбасым айылда қал­ды. Жылына үш рет барып тұра­мын. Басқа кезде смартфонмен тілдесемін. Табысымның бір бөлігін отбасыма саламын. Мұнда төрт жігіт бір пәтерді айына 20 мың рубльге жалдаймыз, коммуналдық қызметпен қосқанда әрбірімізге 6300 рубльден келеді. Жақсы жұ­мыс істесем мұны бір күнде таба­мын, – деп келді де: – Байеке, осы үш жылдың ішінде такси жүргізген бірде-бір қазақ бауырды кездестірмедім. Сіздерде бәрі ауқатты тұрады, е?

–  Әрине, жұмыс ауылда да же­тіп жатыр.

– Қандай бақытты елсіздер. Біз сол күнге қашан жетер екенбіз? – деді Ақылбек аңсары ауған күйі.

Мен үшін мына сөз үлкен ой салды. Осындай берекелі күнге жет­кенімізге шүкіршілік. Қазақстан­ның келешегі кемел екенін сонау мәс­кеуліктер мойындап тұр...

Қаныбек ӘБДУОВ,

журналист.

Қызылорда-Мәскеу-

Қызылорда.

(Жалғасы бар).