Сыр бойы

Жүрегі жайсаң, көңілікөк­тем, жаныжаз, ақжүреказа­мат, қазақтың маңдайалдыжо­ғарыоқу орны мемлекеттік уни­верситетінің математикабө­лімінтәмамдап, ұстаздық ма­мандықтың тізгінін ұстағанӘнес Бәкешұлы Өтегеновтыңөмір­денозғанына онжылға жу­ықтапқалса да, оныңбей­не­сікөңілімізде жанымызда жүр­гендейелестеп, жүректің тү­бінен мықтапорын алғанынестен шығараалмайсың.

Менің Әнеспен алғашқытаныстығым сонау 1965 жы­лыоблыстық комсомол ко­ми­­тетіндеекінші хатшықыз­метінатқарып жүргенке­зімдебасталған еді. Оғансе­бепшімына төмендегі жағ­дайболатын. Облыстық пар­тиякомитетінің бюросында Жа­лағаш аудандық партияко­митетінің «Ауданколхоздары менсовхоздарында ауылша­руашылығының жайыжәне оныжақсартудың шаралары ту­ралы» есебінтыңдау жос­пар­ланған. Осығанорай аталғанмә­селенідайындау тобынаме­німенбірге, солкезде Аралау­дандықпартия комитетінің нұсқаушылыққызметін атқара­тынӘнес енгенболатын.

1965 жылдың соңынатаяу облыстық партиякоми­те­тіоны ұйымдастыру-пар­тияжұ­мыстарыбөліміне нұс­­қау­шыетіп, кейіннен солбө­­лім­ніңмеңгерушісінің орынба­сар­лы­ғынабекіткен еді. Міне, біз­діңтаныстығымыз солуа­қыт­танбастап сыйластыққа, қи­мастыққа айналып, марқұмӘнеспен жартығасырлық дос­тығымызды текажал ғанаажы­ратқанеді.

Қазағымыздың көп құнды­лықтарының ішінде «сегізқыр­­лы, бірсырлы» дегенма­ғы­насыөте зортеңеу бар. Бізәдетте бұлтеңеуді өнерөкіл­деріне, жезтаңдай әнші, сау­сағыжүйрік күйші, сазгерси­­яқ­тысаңлақтарға тікелейқа­ратаайтып жатамыз. Алай­да, бұл «сегізқырлы, бірсыр­лы» теңеудің сырынаузы дуа­­лы, өзізиялы жандардың ай­туы бойынша «тектілік, бек­заттық, жомарттық, ілімпаз­дық, мәрттік, батырлық-ба­тыл­дық, сақилық, байлық» дептаратқаны жанғажайлы ти­іпойыңнан шығатыны кү­мәнсіз. Осығанорай, өзім­ніңпендешілік ойымменжо­ға­рыдаайтқандай «сегізқыр­лы, бірсырлы» санатына Әнес­тіде жатқызуға толықне­гізбар ғойдеп есептеймін. Өйт­кені, оныңжалпақтау менжалтақтаудан ада, тура­шыл­дығы, тәуекелшілігі ата-ба­басыныңқанымен келгентек­тілігінен туындайтын. Олойға алғанмақсатты орындауүшін мүлдеөзіне оншата­нысемес беймәлім ортағаеш­кімгежалынбай, ешкімгеқол­қасалмай біртәуекелге се­нетін. Оныңбойындағы та­ғыбір ерекшелігі кезкелген қатардағы қарапайымадаммен де, басшымен детең сөйлесіп, еркінпікір алысатын. Өзініңөмір­денкөргендігімен, көңілгетүйгенімен, дүниетанымының кең­дігіменкісіні мойындата­тын.

Кездейсоқ біреудің басы­накөлденең істүсе қалса, кө­меккерек болса, соныңқа­сы­нанбірінші болыпӘнес та­былатын. Көптеген жолдас-жораларыныңауру-сырқауына, қайғы-қазасына жаныауырып, өзіндегі барымен, жоқболса, жылысөзі – жанымен, зыржү­гіргенқызметімен қолдаукөрсетіп тынымтаппайтын.

Тағы да Әнестіңжақсы әде­тіоқу-үйренуден, ізденуден ешуақытта жалықпайтындығы еді. «Жақсыадамның өкпесішәйі орамалкепкенше» дей­діөткендер. Оныңадам­дардыңкемшілігіне, мінез, тар­шылы­ғынакеңдікпен қарайтын мәрт­тігібір басқаеді. Қызметба­бында, тіршілікте аяғынаншалған кейбірадамдарға кек­тенбей, керісінше аңқылдайкү­ліп, кешіріммен қарайтын. Ба­сынатүскен күрделішақтарда да, жаныауырып, жабырқау тартқансәттерде десабырлық қалпынан айнымайтын.

Кейіпкеріміз жайлы әңгі­меніәрі қарайөрбіту бары­сындаөзіме тікелейқатысы баржайды даайта отырайын. Меноблыстық комсомол ко­ми­тетініңекінші хатшылық қыз­метінен 1965 жылыАл­ма­тыпартия мектебіне тү­сіп, оны 1967 жылыбіті­ріп, облыстық партияко­ми­те­тініңұйымдастыру-пар­тияжұ­мыс­тарыбөліміне нұс­қау­шылыққызметке келге­нім­де, Әнесосын­дабөлім мең­герушісінің орынбасарылауа­зымынатқа­радыекен.

Коммунистік партиясының басшылық рөлініңшарықтау тұсындапартия – ақыл-ойор­талығыболса, облыстық партиякомитетінің ұйымдастыру-пар­тияжұмыстары бөліміоның жүрегііспеттес сезінетін. Об­лыс­тағыбарлық басшыкадр­лардыноменклатураға алып, олардыңесебін жүргізу, осыбөлімнің сүзгісінен өтетін.

Әңгімеге арқау болыпотыр­ғанкейіпкеріміз кадрбө­лі­міндегікедергілер ментос­қауылдарға қарамастан, бұлбө­лімденұсқаушылықтан бас­­тапбөлім меңгерушісінің орынбасары, кейіннен әкім­гер­шілік, сауда-қаржыорган­да­рыныңбөлім меңгерушісі лау­азымдарынабыроймен ат­қа­рып, өзініңеңбек өтілінің 20 жылданаса мерзімін тікелейпартия аппаратында жұмысіс­теугеарнаған еді. Ол 1986-1995 жылдарда облыстық есеп-санақ (облстат) басқармасынабыроймен басқарып, жасыныңұлғаюына байланысты еңбекде­малысына – зейнетке шық­қанболатын.

Әнестің жиырмажылдық партияқызметіндегі еңбегіне алғанбірнеше ордені, онда­ғанмедалі, грамоталар менатақтары дажетерлік. Олбір­нешемәрте аудандық, облыс­тықпартия ко­митеттеріне мү­­­ше, аудандық, облыстық ке­­ңестерге депутатболып сай­ланды. Қарапайым тілменайт­қанда, кейіпкеріміз, бөлімдегі қарақазанның тұтқа­сынұстай­тынеді десек, артықайтқандық болмас. Сонанда болароның бе­деліөзіне же­те­тін, айтқанұсы­ныстарыбас­шылықтара­пы­­нанәрдайым қол­даутаба­тын.

Әнесті төңірегіндегі дос­та­рынанбөліп қарауғабол­майтын, оныңбала жасынанжолдас-жоралары көп, олта­биғатынан көпшіледі. Аң­қыл­дағанақкөңіл, жайлыәзіл айтып, кіршіксіз тазакө­ңі­лінбілдіріп, досқақоң етінке­сіпберетіндей мәртбо­ла­тын. Айналасындағы туыс-жа­ран­да­ры­мен, достарын бө­ле-жармай, оларменбіте қай­насып, қуаныштары менқи­ын­дықтарына ортақтасып, сый­ластықтары жарасқан, берекелі топқаайналған еді.

«Жазмыштан озмышжоқ» деген, жаратушының жа­­зуы­­мендостарымыз Мұ­ха­ме­диярҚаратаев, Сағитжан Сер­ма­ғанбетов пенӘнестің ара­мызданмезгілсіз кеткеніжа­нымыздықатты күйзелткені әліұмытылған жоқ. Айтқанынан қайтпайтынажал Әнеспен Тұрсынның көзініңқарасы менағындай сүйіктіқызы Феру­за­ныөмірден мезгілсіз алыпкетсе, Әнестіңөзінің жерқой­нынаенгеніне жылыөтпей-ақон екідебір гүліашылмаған аза­матбаласы көзжұмды. Да­рынды, білікті, асылазамат – ӘнесӨтегенов үстіміздегі жылдыңжелтоқсанында көзіті­ріболғанда 80 жасқатолар еді.

Саналы ғұмырын, алғанбі­лімін, жинағантәжірибесін ту­ғанелінің тұғырын биіктетуге, сәулеліболашақты, нұрлыке­ле­шектіңкемелденіп, қоғамкө­шініңалға озуынаарнап өтті.

Ол1934 жылы Арал қа­ласындакөп жанұялыотба­сын­дадүние есігінашқан. Оныңбалалық шағыҰлы Отансоғысының елгесалмақ сал­ғанауыр тұстарда өтседе, оныөмірдің өзішыңдап, ұлысоқпаққа салыпалға қарыштап қадамжасауына ықпалетті. 1953 жылы Аралқаласындағы №13 Т.Шевченкоатындағы ор­тамектепті ойдағыдай біті­ріп, теңіздіңтолқынынан қанат­та­ныпөскен ауылбаласы, ар­манқуып, Алматықаласына жолтартып, қазақтың маң­дай­ындағыжалғыз уни­вер­си­тетініңматематика факу­ль­те­тінеоқуға түседі.

Әнестің өзі детаңдаған ма­мандықты игеругеқұштарлығы күшейіп, атақтығалымдардың көзалдында жүріп, біліммек­тебініңүлкен сындарынан өтті. Бесжыл көзмайын тауысып, кі­таптарға үңілгенкүндер, қы­зығыда, таршылығы даболған студенттік дәуірбір күндейбол­­ғанжоқ, зымырапөте шық­ты.

«Құнарсыз жергешөп біт­­пес, ержігіттің тағдырыту­ғанжермен кіндіктес» де­ген­­дей, университетті 1958 жы­­лытәмамдап, Әнесәсем қа­лаАлматыны арттақал­ды­рып, туғанжерге, Аралте­ңізініңжағаға соққанасау тол­қындарын сағынғанжүрегі ту­ғанелге асықты.

Ол1958 жылы ұстаздықты Аралқаласындағы №15 К.Во­­­рошилов атындағы ор­та мектептен бастағанынес­­кеалсақ, оныңалғашқы қа­да­мынан-ақалғырлығы меналым­дығымығым, өзқызметіне шынберілген, пайым-парасаты менадамгершілік қасиеттері мол, мәдениеттілігі ерекшежан болғандығын замандастарыкей­ін­ненжиі-жиіеске алатын.

1961 жылы Аралаудан­дықпартия комитеті белсен­ді­лік танытқан жаскадрды, ке­лешегінен үміткүтіп, оныөзінің аппаратына нұсқаушылыққыз­­меткежоғарылатады. 1962 жы­­лыӨтегенов әулетінің көпжанұялы отбасына Тұр­сынЕржанқызы келінбо­лып, табалдырығын атта­ған­­н­ан бастап, үй-ішініңбе­ре­кесінкіргізіп, шырайыншы­­ғарабастайды. Әулеттің шам­шырағындайаяулы жа­рыТұрсынмен Әнесекеуі ұял­майтынұл өсіріп, қы­сыл­майтынқыз тәрбиелеген тәр­биеліжанұяға айналды.

Жас жұбайлар жанұяның ынтымағынжарастыра отырып, отбасының талбесігінен ал­тыбала тәрбиелеп өсірді. Жа­ратушының әрқайсысының маң­дайынажазған тағдырына та­ласы, өмірінеөкпесі жоқ. Тек, әттеген-айыекі бала­сы­ныңөмірден ертекетіп, жарықжұлдыздарының ертесөнгені болмаса. Бұлауыр қайғының ойданөшпейтін орынтепкені­мен, зырлаған уақыттыңжаз­бай­тынжарасы жоқ.

Әнестің жанұясының ба­сы­натүскен орнытолмас қа­зауақыт табыменескіріп, қол­дағыұл-қыздарының келеше­гінемедеу тұтып, олардыңтаң­дағанмамандығын алуы­намүмкіндік туғызып, әрқай­сы­сыныңдербес отауқұрып, ба­ла-шағалыболып, әрсалада абы­ройменеңбек-тіршілік жасап, жүргенінешүкіршілік етеді. Атапайтсақ, Димаш, Роза, Гүл­нарАлматы қаласында уа­қыт талабына сәйкесөз кә­сіптерімен шұғылданса, алба­ланыңкенжесі – Ескендір Қы­зылорда қаласындағы мұнайкомпаниясының біріндемаман болыпжұмыс істепжатыр.

Шүкір,тәубе Әнестіңөзі өмірденозғанымен, кейінгіұрпағы ғұмырынжалғастырып келеді. Тұрсынартындағы ша­ңырағының берекесінкелтіріп, немерелерінің қызығына бө­ле­нуде. Ар­тындағыатын өшір­мейтінжұ­байы, тәрбиелі ба­лалары, өне­гелікеліндері, ал­тынасықтай немерелері барда, досымызӘнес­тіңаты өшпекемес, оныңғұмыры ұрпағымен мәңгіжа­сайбереді.

Қаһарман ТАБЫНБАЕВ,

Қазалы, Жалағашаудан­дарыныңқұрметті азаматы,