Сыр бойы

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы – терең философиялық толғанысқа толы аса құнды туынды. Екі бөлімнен тұратын мақалада ұлт тарихындағы кеңістік пен уақыт толымды деректермен қамтылып, тарихи-танымдық сананы жаңғырту жолдарына ерекше маңыз берілген.

Ұлт дала кеңістігінің аса ауқымды дерек­тердің мұра­сына айналғанына бұ­рын­ғыдан да көз жеткізе түскендей болдық. Бір ғана Ұлы Жібек жолы тақырыбы төңірегіндегі терең сырға толы тарихи шежіре-деректер қаншама. Ұлы Жібек жолы сауда және мәдениет сала­сындағы байланыстардың трансконтинентальдық же­лісі ғана емес, жаһандану үде­рісінің алғашқы қадам­дарының бірі деп айтуға толық негіз бар. Алысқа бармай-ақ Қармақшы аймағының оңтүстік беткейіндегі асарлар кешенін еске түсірелікші. Ол өзі сырт қарағанда жәй ғана құм төбешік пішіндес үйінді болып көрінгенімен, өз кезінде өркениет орталықтары саналған қорған-қалалар.  

Қармақшы асарларын мәс­­кеулік археологтар 1970-85 жылдардың аралығында егжей-тегжейлі зерттеп, көп­теген ғылыми еңбектер, том-том монографиялық шы­ғар­малар жазғаны белгілі болып отыр. Әр асардың өзіндік тарихы бар. Солардың ішінде ерекше көзге түсетін Алтын асар жөніндегі ғылыми деректер. Қытайдың қола айнасы, Британ түйреуіші, алтын, күміс, тас­тармен өрнектелген алқа, сырға, білезік, сақина, тағы басқа қымбат бұйымдар – археологтардың баға жетпес олжасы. Осылардың барлығын өз көзіммен көріп, оның куәсі болғаным әлі күнге дейін есімде. Онда мемлекеттік құ­ры­лым болған. Асардан та­былған мөр соны айғақтай түседі.

Осынау сыр шежіреге толы қорған-қалаларды кімдер салған. Оғыз, қыпшақтар ма, әлде... бұл жайлы нақты ғылыми тұжырымдар әлі жасалған жоқ.

Елбасы өз мақаласында еліміздің тарихи жылнамасын қамтитын «Архив-2025» жетіжылдық бағдарламасын жасау қажеттігін ерекше атап көрсетті. Мұның өзі ұлт тарихын санаға сіңірудің басты әрі байыпты жолы болып саналары сөзсіз.