Сыр бойы

Сыр өңіріндегі Қорқыт кесенесі маңынан тастан жасалған қобыз табылды. Археологтардың болжамы бойынша, бұл жәдігер оғыз дәуіріне жатады. Ал Сортөбе қаласы – ІХ-Х ғасырларда сауда-саттығы дамыған, тіршілігі қызған шаһар болған. Қазір ежелгі мекеннің 60 пайызын су шайып кеткен. Құнды жәдігерді археологтар Сортөбе қалашығының үшінші қабатын қазу кезінде тауып отыр. Қобыздың көлемі 40 сантиметр шамасында. Музыкалық аспаптың мүсіні құмшауыт тастан қашалып, моншақтармен әрленген. Ғалымдар осы ретте егер көне қалашық толық аршылса, Қорқыт бабаға қатысты жаңа деректер шығуы мүмкін екендігін айтады.

Ол заманда Сырдарияның негізгі арнасы Сортөбеден алыстау болған. Ал қазір, су шайған шаһардың бір бұрышы ғана қалған. «Сондықтан тарихтан сыр шерткен мекенді зерттеп-зерделеу және табылған жәдігерлерін мұражайға тапсыру жұмыстарын жүйелеу қажет», – дейді ғалымдар.

– Бұл тастан жасалған қобыздың сұлбасы. Өзім суретші ретінде мұның қобыз екенін білдім. Әркім әртүрлі жорамал жасай береді. Бірақ қағаз бетіне біркелкі түсірген кезде айқын көрінеді. Табиғи деп айтайын десек, табиғиға келмейді. Арты жонылған. Мына жақтары теп-тегіс, жылтыр етіп өңделген, – дейді өнертанушы Ағабек Назаров.

Мәскеу мемлекеттік шығыс музейінің аға ғылыми қызметкері Сергей Болелов бұл жер қыстақ болуы мүмкін дейді.

– Себебі халық осында, дарияның жағасына малға жайлы, шөбі шүйгін болғандықтан тұрақтаған. Негізі ескерткіштің 4 мәдени қабаты бар. Оғыз мәдениеті Жетіасар мәдениетімен байланысты. Жалпы мұндай мәдени ескерткіш Орталық Азияда жоқ, – дейді ол.

Қобыз – бағзыдан келе жатқан таңғажайып аспап. Қобыз сөзі «қобыдан шыққан дыбыс» деген мағына беруі де мүмкін. Қазақ халқы үшін қобыз киелі аспап ­саналады. Қобыздан шыққан үн адам бойындағы әлсіздік я жағымсыз күштерді сыртқа шығарып, оған күш-қуат береді екен.

Нұрбек САҒАТҰЛЫ.