Сыр бойы

Асылзаттың өз қатарласта­рынан көп айырмашылығы жоқ-ты. Мектеп бітірді, ел қа­тарлы кәсіптік училищеден ма­ман­дық алды. Жұмыстан қолы тимейтін шешесінің бір жағында жүріп, үй тірлігін тастай тын­дыратын. Өзі де қаладағы көп кафелердің біріне жұмысқа ор­наласты. Алғашқыда бейнеті шаш етектен, дема­лысы мен жақ­сы аты  аз кафеден безе қаш­қан­дай еді, келе-келе оған да көндікті. Қыздарының үйге түн ортасын аудыра, кей кездері таң­­мен таласа оралатынына әке-шешесінің де еті үйренді. Ал­­ғашқы айлығын анасының қо­­лына салғанымен, кейін өзінің де түрлі  мәселелері туындап,  ең­бекақысы солайымен өзіне бұйыратын болды. Сөйтіп бой-сойын түзеп, жастық дәу­рен­нің қызығына енді бойлай бер­генінде әжесінің еркесі атанған бір жас жігіт алып қашты. Со­ңынан барған қуғыншылар қыз­дың келісімі болғанын, жі­гіт­тің дәулетті отбасынан шық­қанын жеткізді. 
Астында жеңіл көлігі бар, арнайы мамандығы, тұ­рақ­ты жұмысы жоқ, әже­сінің арқа­сын­да әке-ше­ше­сіне дегенін жүр­гізіп тұрған Әлім­жанның көп уақыты қы­дырумен өтетін. Жа­ңа ортаға жас келіннің бей­мезгіл жү­ре­тін жұмысы ұна­мады. Ақы­ры Асылзат ата-ене­сінің, ең бастысы, әже­сі­нің қа­лауымен жұмыстан шы­ғып, бі­рыңғай үй тірлігімен айна­лысты. Сөйтіп жүріп бір ұл, бір қызға ана болды. Уақыт өте келе отбасының ұйытқысы бо­лып отырған әжесі келместің кемесіне мініп, қайтпас сапарға аттанды. Онсыз да қырын қа­бақ танытып жүрген енесі енді біржолата мұны отырса – опақ, тұрса сопақ қылды. Оған қай ісі де жақпады, сәл нәрсені сыл­тауратып, жерден алып, жер­ге са­лып сөгетін. Енесінің ай­туынша, бұл үй­дегі барды кү­нін зорға көріп отырған әке-шешесіне тасиды екен. Жа­зық­сыз келінге кейде атасы араша түсетін, алайда адуынды әйелі оның да ит терісін басына қап­тайтын. Ол аз болғандай ақаңа той­ып келген Әлімжан әр нәр­сені желеу етіп, жиі таяққа жы­ғатынды шығарды.
Жастық шағының сүреңсіз өтіп жатқанына налыған Асыл­зат ащы сумен достасты. Бе­рі келе ойласа, енесі мұны  арақ­пен ауыздандыруға өзі күш сал­ған екен. "Менің орныма ке­лінім ішеді, біздің Асылзат жақ­сы көтереді, бұл тойда іш­пегенде қайда ішесің” деп үнемі қолпаштап, тартып жіберуін қа­дағалап отыратын. Күйеуінен қолдау, ата-енесінен мейірім көр­­меген жан  келе-келе бір­жо­лата ащы суға салынды. Үй-орман, екі бала жайына қал­ды. Ырың-дырыңмен жүріп, ажы­расып тынды, бұның ішімдікке салынғанын алға тартқан енесі екі баланы алып  қалды...
Содан бері жеті жыл өтті. Асылзаттың  ұлы  Дәуірбек 8-ші, қызы Дана 6-шы сыныпта оқиды. Аталары қайтыс бол­ған. Екі бала бір үйде әжесімен, аға-жеңгесімен, олардың екі кіш­кентайымен тұрып жатыр. Өз әке-шешесі қайрылмай кетті, қай­да жүргендері де белгісіз. Әлімжан бірде Қарағандыдан, бір­де Ақтаудан хабарласады. Кей­де жылына, кейде екі жыл­да бір рет келіп кететіні бар. Сабаздың баласы-ай, өзі­не жау­таңдай қараған ұл мен қы­зына назар да сал­май­­ды. Бір­де баласының бойкүй­езді­гі­не, немкеттілігіне әбден на­лы­­ған анасы "өз қаның ғой, әң­гі­мелесіп, бауырыңа тартсаң­шы, шешесі анау келместен кет­ті” деп ұрысқаны бар. Сон­да ба­ласы "өз қалауың осы еді ғой, тарт енді сазайын” деп ше­ше­сіне алара қараған. Сон­дағы ба­ласының көзіндегі өшпенділік оты жүрегін дір еткізген-ді. Со­­дан  қайтып баласына еш әң­гіме айтуға бата алмайды. Ал Асылзат болса өзіндей ащы суға құмар бір жанға іле­сіп, әлдеқашан елден кетіп қал­ған. Анда-санда өз анасына ха­барласып, тірлігінен хабар беріп қояды. Балалары жайлы бір ауыз сұрамайды. Кезінде бір балалы болған, өзі кемтар баланы бірде онда, бірде мұнда қалдырып жүріп, ақыры өлтіріп тынды.
Дәуірбек пен Дананың қа­зіргі өмірі сырт көзге жақсы кө­рінеді. Сырттан біреу келсе, немесе бір жерге бірге барса, әжесі мен жеңгесі екі баланың асты-үсіне түсіп, бар жағдайын жасап отырады. Әжесі мектепке де өзі барады. Балалардың са­ба­ғының төмендеп кеткенін айт­қан мұғалімге "мен бұлар­ды бірыңғай сабағымен отыр­ғызамын, сонда да нашар оқиды, бұл қалай?” деп айран-асыр қа­латыны бар. Ал үйде бәрі бас­қаша. Әжесі мен ағасы, одан жеңгесі қосыла жұмсап, бұларды бір сәтке де тындырмайды. Ау­ланы тазалау, қорадағы азын-аулақ малды жайғау, үйдің тау­сылмайтын тірлігі, тіпті ба­ла күтімі де бұларға қарап тұ­рады. Жеңгесінің тілі ащы "әй, жетімек, әке-шешеңнің сен­дер­ден безгеніне мен кінәлі емеспін, ананы бүйт, мынаны сүйт” деп-ақ сілелерін тастай қатырады. Айтқаны орындала қоймаса, аға­сының қол көтеретіні тағы бар. Араша түсетін әжесі ме, келінімен жарыса сөгіп, қо­сыла жұмсайды. Әжесінің әр­тіс­тігіне, екіжүзділігіне әб­ден налыған Дәуірбек кейде оңа­шада жанарына мұң ұя­ла­ған, үй тірлігінен ығыр бол­ған қа­рындасын құшақтап үн­сіз егі­леді. Өздерін тағдыр тал­қы­сына тастап кеткен әке-ше­ше­­сіне налиды. Кей-кейде екеуі­нің әже­лерінің рұқсатымен на­ға­шыларына келетіні бар. Ата-әже­сі жақсы-ау, алайда мұнда да қабағынан қар жауған келін бар. Бір-екі күн қонғаннан кейін келіннің қас-қабағына қараған әжесі бұлардың қайтқанын қа­лап тұрады.
Жазғы каникул бітіп, жаңа оқу жылы басталар кезде екеуі әбден қиналды. Сабақтың баста­луына бір-жеті  он күндей қалды, көршідегі балалар алған киім-кешектерін, оқу құралдарын ай­тып бөседі, ал бұлар болса еш дайындықсыз. Дана нағашы әже­сіне барып, оқушылық фор­­ма алынбағанын әзер жет­кіз­­ді. Әбден жалтақ болып қал­ған жиеніне жаны ашыған нағашысы оған бірсыпыра киім, оқу құралдарын алып берді. Ал Дәуірбек болса былтырдан қал­ған киімдерін місе тұтты. Осындайда ата-анасынан бірдей айырылып, тас жетім болып қал­мағанына өкінетіні бар.
Өз туған-туыстарына тірі күйік болған, өздері жайлы бас  қатырмайтын әке-шешеден, екі­жүзді әжеден күтер қайыры ша­малы көңілі жарым, назары пәс  тірі жетімдер осылай ержетіп келеді. Олардың болашағы қа­лай болады, оны ешкім де бол­жай алмайды. Тек белгілісі, ащы судың жетегінде кеткен Әлімжан мен Асылзаттың енді қайтып оралмайтыны, оларға мейірім-шапағат сыйламайтыны және Дәуірбек пен Дананың әке-шешесіне деген перзенттік ықы­ласының кемдігі ғана.

 

Жұмагүл ОРАЛБАЕВА.