Сыр бойы

Екінші дүниежүзілік соғыста толарсақтан қан кешіп жүріп, Еуропаның жартысын шарлаған, әлемді фашизм езгісінен құтқару жолында қару асынған Баймұқан Амантаевтың өнегелі өмірі ұрпақтарына үлгі.

Бұл – көзі тірісінде: «Мен өз партиямның және өз туған елімнің жауынгерімін» дей­тұғын антына адал, Отанына шексіз берілген жа­уынгер-коммунист туралы естеліктің бір үзігі.

1912 жылы дүние есігін ашқан Б.Амантаев 6 жасынан бастап Ақмола қаласындағы жетімдер үйін­де тәрбиеленді. Сол жерде фаб­­рика-зауыттық оқыту мектебін тәмам­дап, Петропавл қаласындағы темір жол көлігі техникумына оқуға қа­был­данды. Жас кезінен қоғамдық жас­тар қозға­лыстарына белсе­не қа­ты­сып, ком­сомолдың қай­нар көз­ін­де болды. Сол еңбегі еске­рі­ліп, кейін 1934 жылы жастарды тәрбиелеу ісінде белсенділік танытқаны үшін Нұра аудандық комсомол комитетінің хатшысы болып сайланды. БКП (б) ком­му­нис­тік партиясына қа­был­дан­ды.

1937 жылы Коңырат ауда­ны­ның (Қарағанды облысы) партия комитетінің хатшысы болып ауыс­­ты­рылса, араға төрт жыл са­лып 1941 жылы қаңтарда БКП (б) комитетінің шешімі бо­йын­ша Ле­нинград қаласындағы жоға­ры партия мектебіне оқуға жібе­ріл­ді. Осы тұста соғыс басталып, оқуын аяқтамастан май­дан­ға ша­қыр­тыл­ды. Мәскеу қа­ла­сын қор­ғау­шылардың бірі бол­ды. Тіпті атты әскер қата­рын­­да да соғысты. 1941 жылы қыр­­­күйек айының ортасында алғаш рет жарақаттанып, ден­­сау­лығы түзелгеннен соң В.Ленин атындағы әскери-саяси училищенің жеделдетілген курсына жіберіледі. 1942 жылғы қарашада училищені ойдағыдай тәмамдап, бірден саяси жетекші ретінде ұрыс шебіне аттанды.

Мұрағат деректеріне сүйенсек, Б.Амантаев 302-Тернополь диви­­зиясының құрамындағы 827-атқыш­тар полкінде рота сая­си жетекшісінің орынбасары болып, Солтүстік Кав­каз май­­данына қатысады. Кейін 3016-Темрюк дивизиясының 1075 пол­кінің 2-батальонында пар­торг болыпты. Кезекті жара­қат­­тан айыққан соң, 1-Украина май­данына жіберіледі. 60-армия қолбасшылығының шешімі бойынша екі мәрте «Қызыл Ту» орденді 246-Шумск диви­зия­сын­ың 914-полкінде саяси бөлім коман­дирінің орынбасары болып тағай­ындалады.

Соғыста жауынгер бол­­ып қана емес, саяси жетекші жұ­мысын ат­қар­ды. Жа­уын­гер­лер­мен тәрбие жұ­­мыс­тарын да жүргізді. Ол өзге де саяси жетек­ші­лер, комиссарлар сияқ­ты блиндаждар мен окоптарды ара­лап, посттарды тексеріп, жағ­дай­ды біліп тұрған екен. Жаны мен тәні қажыған жауынгерлердің еңсесін тіктеп, құлазыған көңілін көтеріп, жас сарбаздардың ті­ле­уін тіледі. Түсіндіру, үгіт-на­си­хат жұмыстарына жүйелі түрде жетекшілік ете білді. Тіпті саяси сабақтар жүргізуге де уақыт та­уып отырды.

Соғыс кезінде саяси жетек­ші­нің атқарған жұмы­сын ба­ға­­лау қиын. Олар әрқа­шан ер­лік пен намыстың, қаһар­ман­­дықтың үлгісі болғанын айту қажет. Саяси жетекшілер жау­ған оққа қарамай, майдандас­та­рын шабуылға шақырды. Сар­баздардың жігерін жанып, олар­дың мойымауы, берілмеуі, кері шегінбеуі үшін рухтарын шыңдады.

Б.Амантаевтың жауынгерлік әре­кет­тері туралы соғыс хроникасы былай өріліпті. 1943 жылы 31 жел­тоқ­санда темір жол тораптарының бесінші жол айырығы үшін ұрыста автомат­шы­лар командирі қаза болып, әкеміз қол­басшылықты өз қолына ала­ды. Іле-шала сарбаздарды ша­буыл­ға бастап шығып, кес­кілескен шайқаста взвод не­міс­­тердің қорғаныс шебін бұз­ған екен. Шепті бұзып қана қоймай, жаудың екі сарбазын қолға түсіріп, фашистердің үлкен тобын жояды.

1945 жылғы қысқы ша­буыл­­­дағы ұрыс алдында жауын­гер­лерді соғысқа да­йындай отырып, жеке құ­рам арасында үгіт жұмысын жүр­гіз­ді. Краков бағытындағы және одан әрі оңтүстік-батыстағы майдандарда қарамағындағы жауынгерлердің жігерін жанып, батальонның, жеке құрамының жоғары моральдық жай-күйін қамтамасыз ете алды. Сондай-ақ барлық әскери міндеттерді табыс­ты орындады. Б.Амантаев қауіпті елең қылмай, үнемі соққы беретін топта болды. Жеке басын үлгі етіп, сарбаздарды жігерлендірді.

Бірде рота жау оғының астында қалған Максвальдау елді ме­ке­­нін басып алады. Сол сәт Б.Аман­таев­тың жеке ынтасы бо­йын­ша миномет ротасы шақы­ры­­лып, со­ның тасасында ротаны ша­буыл­ға көтереді. Сөйте жүріп
1945 жылы 5 сәуірде ауылдың шетіне шы­ғып­ты.

Б.Амантаевтың ендігі бір ер­лік ісін ерекше атап айтқымыз келе­ді. Оның 1943 жылы 6 мамырда алған жарақаты өте ауыр болды. Со­ғысқа жарамсыз деп танылып, үйге жібереміз дегенде ол кісі бас тарт­қан екен. Командирлерін қатарда қал­амын деп көндіреді. Алайда Б.Амантаев Берлинге дейін жете алма­ды. 1945 жылы сәуірде оқтың жа­рықшағы иығынан ауыр жаралады. Польшадағы гос­питальға түсіп, Жеңісті сонда қарсы алды. Бірақ ол үшін соғыс аяқталған жоқ еді. Бан­­­деровшылардың шабуылына ұшы­рап, тағы жара­қат­та­нып, Украи­на­да­ғы госпитальда ем­де­ле­ді.

Таңғаларлық тағдыр иесі небір сыннан өтсе де тірі қалды. Ақыры 1945 жылы қарашада аға лейтенант шенімен туған үйіне – Ақмола қаласына оралды.

Ерлігі елеусіз қалмай «Қызыл Жұлдыз», ІІ дәрежелі «Ұлы Отан соғысы» ордендерімен, «Кав­каз қор­ғанысы үшін», «Қа­һар­м­а­н­ды­ғы үшін», «Германия тү­бін­де­гі жеңіс үшін», «Ерлігі үшін» медальдарымен мара­патталды.

Соғыс аяқталған соң мүге­дек­тігіне қарамастан, қоғам игі­­лі­гі жо­лын­­дағы қызметін жал­ғас­тырды. Ақмо­ла облыстық атқару комитеті жа­­нындағы көші-қон бөлімінің бас­ты­ғы болып жұмыс істеді. Кейін Вишнев аудандық партия ко­ми­тетінің хатшысы болып сайланды. Бұдан соң Қорғалжын ауда­­­нындағы машина-трактор стансасының бас­ты­ғы болып жұмыс істеп, сол жерден ден­сау­лы­ғына байланысты мер­зі­­мі­нен бұрын зейнеткерлікке шық­ты. 1979 жылы өмірден озды.

Кенжебек АМАНТАЕВ