Сыр бойы

Бүгін, 20 ақпанда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев латын негізіндегі қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасын бекітті. Осыған орай Tengrinews.kz тілшісі А.Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институтының директоры Ерден Қажыбектен жаңа әліпбидің ерекшеліктерін сұрап білді.
 - Неліктен "Ш" мен "Ч" әріптері "SH" мен "CH" болып жазылады, ал "Ж" әрпі басқаша "J" деп белгіленген? Бірізділікті сақтау үшін "Ж" әрпін "ZH" деп жазу қисындырақ болар ма еді.
- Мұны тек бір адам дайындаған жоқ, онда бірнеше ғалым жұмыс істеді. Ал "Ж" әрпін "J" деп жазу, меніңше, онда бір-біріне сәйкес әріп бар. Сол себепті "1 дыбыс - 1 әріп" ұстанымына орай ойға қонымды болады.
- Болашақта әліпбидің осы нұсқасына өзгертулер енгізілуі мүмкін бе?
 - Әліпбидің бұл нұсқасы тез арада дайындалды. Ал өзгертулер енгізіле ме, жоқ па - ол жайында әліпби толықтай шыққанда айта аламын. Қажет болып жатса өзгертулер енгіземіз. Себебі Мемлекет басшысы бірінші кезекте халықтың жағдайын ойлайды. - Бас әріптерге қатысты қиындықтар пайда болмай ма? Мысалы, "І" - "и", "І" - "і". - Әліпбиде барлығы мінсіз болуы мүмкін емес. Халық өзі түсінеді ғой, ондағы мәтінде контекст болады. Бастысы әріпті дұрыс белгілеу жүйесі болуы керек. Осындай сәттерде, яғни, мәтінді оқығанда барлығы түсінікті болады. Бұл үлкен проблема емес. Сондай-ақ, осы әліпбидің кириллицаға қарағанда жеңілірек екенін айтып өту керек. Біз кириллицамен жазуға үйреніп қалғанбыз, бізге сол ыңғайлы. Президент бастапқыда диграфтары бар әліпбиді дайындауды тапсырған болатын, бірақ кейінірек халықтың пікірін ескере отырып, біз 3-4 айда әліпбидің ыңғайсыз болады деген тұстарын зерттеп шықтық. Бұл халықтың пікірі әрдайым ескеріледі дегенді дәлелдейді.
- Халық бұл әліпбиге қашан үйренеді?
- Халық дайын. Бастапқыдағы нұсқа көбіне қиын болып көрінді, бірақ қазір барлығы үйреніп жатыр. Мұндағы мақсат тек әріптерді ауыстыру емес. Біз қазақ тілінің жүйесінде кеткен қателіктерді дұрыстап, қазақ тілінде дұрыс жазуымыз керек. - "Ц" әрпі енді болмайды ғой? Сонда "цирк" сөзін қалай жазамыз? "Ц" әрпі тек орыс тілінде бар. "Т" мен "С" әріптерін қоссақ, "Ц" шығады. "Цирк" сөзін әрі қарастыратын боламыз. Ережелерді дайындаған кезде осындай сәттерді ескеретін боламыз.
- Осы әліпби түрік әліпбиіне қаншалықты ұқсас?
 - Ұқсастығы - латын әліпбиінің негізінде дайындалуы ғана.