Сыр бойы

Облысты дамытудың 2020 жылға дейінгі Стратегиясында аймақта металлургиялық кластер құру басым бағыт болып айқындалған болатын. Мақсатты жұмыстардың нәтижесінде маусым айында бұл мәселе Қазақстан Рес­публикасы Президенті жанындағы тау-кен металлургиялық Кеңесінің отырысында кеңінен талқыланды. Нәтижесінде, «Қызылорда облысының тау-кен металлургиялық кешенін дамыту бойынша «Жол картасы» қабылданды.

Аймақтың дамуындакүнібүгінгедейінмұнай, газжәнеуранөндірісіайқындаушырөлатқарыпкелді. Нақтыкезеңдереспубликадағыкөмірсутегішикізатының 4,5 пайызы біздің облыстаөндіріледі. Бұл – елімізбойыншаөндірілетінмұнайдың 15 пайызы Сыр елініңүлесіндедегенсөз. Алайда, соңғыуақыттаоблыстамұнайөндірукөлемініңтөмендепбаражатқаныбайқалады.

Ал, кенөндіруөнеркәсібіоблыстағыжалпыөңірлікөнімніңжартысынанастамынқұрайды. Бұлжағдайдыңэкономиканыңжалпыахуалынаәсерететініанық. Бүгіндеоблысбасшылығыжаңакеніштерашужәнетоқтаптұрғанкенорындарынқайтаіскеқосумақсатындақажырлыжұмыстаржасапжатыр. Алайда, олбіркүнніңғанажұмысыемес.

Облыс әкіміҚ.Көшербаевөткенжылыхалықпенесептікездесуіндеаймақтыңөнеркәсіптікқуатынарттыруғаайрықшабасымдықберетінінайтқанболатын. Солжолыоблысбасшысының: «Жалпы, бүгінгікүнніңөзектімәселесі – облыс­таөңдеуөнеркәсібініңбаяудамуы. Онышешудіңбірден-біржолы – шикізаттықтәуелділіктенарылу. Олүшінөңіріміздепайдалықазбалардыңқорыда, мүмкіндіктеріміздежетіп-артылады», – деген еді.

Иә, облысбасшысыатапкөрсеткендей, мұнай, газжәнеуранөндіруменбіргеметаллургиясекторыоблысэкономикасыныңтірегінеайналуытиіс. Бұғанаймақтыңбайтабиғиресурстарытолықмүмкіндікбереді. Өйткені, біздебарланғанванадий, титан, мыс, қорғасын, темір, кварцқұмы, тальк, жанғыштақтатас, мергель, молибденсияқтыпайдалықазбалардыңмолқорыбар.

Енді қолғаалынғанигіліктіжұмыстардыңбастауынакелейік. ӨткенмаусымайындаҚРПрезидентіжанындағытау-кенметаллургия, геологияжәнежерқойнауынпайдаланужөніндегіКеңестіңотырысындаоблыстағыметаллургиябағытындамытумәселесіқаралды. Нәтижесінде, «Қызылордаоблысыныңтау-кенметаллургиялықкешеніндамытудың «Жолкартасы» қабылданды. Міне, осықұжатбойыншаалғашқыкезеңніңөзіндеСыреліндебірқатаріріжобалардыжүзегеасыружоспарланыпотыр. ҮкіметбасшысыКәрімМәсімовтіңжұмыссапарыменаймағымызғакелгенімәлім. Премьер-министросысапарындатау-кенметаллургиясекторыбойыншаоблыстақолғаалынғанжобаларменжететанысып, аталған «Жолкартасын» жүзегеасырудыжеделдетуүшінқұзырлымемлекеттікоргандарменҰлттықкомпанияларғанақтытапсырмаларберді.

Облыстың оңтүстікаймағындаметаллургиякластерінқалыптастырубүгінненбатылқолғаалынуда. Орайлытұстаайтакетейік, Қазақстандағыванадийқорының 66 пайызы біздің өңірдешоғырланған. Біздегікенішәлемдегі 10 ванадий кен орныныңқатарынакіреді. Мамандардыңесебінше, егеросыөндірістітиімдіұйымдастыраалсақ, онда 2019 жылға қарай біздіңкеншілержылына 2 млрд. доллардыңөнімінөндіругеқолжеткізедіекен. Ванадийөндірісменқосаөңірдебіремес, бірнешекәсіпорынашып, олардаферроқұйма, кремнийжәнеөзгедеполиметаллөндірісіндамытуғамүмкіндікбарықазіржиіайтылыпжүр.

Енді «Жолкартасы» бойыншажүзегеасырылатынжобаларғакелейік. Біріншіжобатоқыраптұрған «Шалқия» кенішінеқатысты. Ол – «Жылдық қуаттылығы 4 млн. тоннағадейін «Шалқия» қорғасын-мырышкенішінкеңейтужәнекенбайытуфабрикасыныңқұрылысынсалу» депаталады. Бұғаншетелдікинвесторларқомақтықаражатсалмақшы.Сондай-ақ, Шиеліауданындағы «Баласауысқандық» кенішінкеңейтеотырып, кенөңдеуісінжылына 1 млн. тоннағажеткізудежоспарлануда. Үшіншіжобабойынша қала іргесіндеқуаттылығы 162 мың тонна болатынферроқорытпазауытысалынғалыотыр.

«Шалқия Цинк» серіктестігінің 100 пайыздық үлесін «Тау-КенСамұрық» ұлттықкомпаниясысатыпалып, кеніштіңтізгінінқолғаалды. Қазірмұндафинляндиялықинвес­торменбіргежөндеужәнеқалпынакелтіружұмыстарыбасталды. Айтакетейік, осыкеніштекенбайытукомбинатысалынады. Оның құрылысы 3 жылға созылады. Мұндаосымерзімаралығындамыңғажуықадамжұмысістейтінболады. Инвесторкенішке 469 млн. АҚШдолларыкөлеміндеинвестициясалады, оның 320 млн. долларыалғашқы 3 жылішіндеигерілуітиіс. АталғанкенбайытуфабрикасыныңІ-кезеңініскеқосу 2017 жылдың соңында жоспарланыпотыр. Солкезденбастапжаңаөндірісжылына 2 млн. тоннакенөндейтінболады. Ал, 2019 жылы оның ІІ-кезеңііскеқосыладыдепкүтілуде. Зауытөзініңжоспарлықуаттылығынашыққандажылына 4 млн. тоннакен өндіріліп, кәсіпорын1500 адамды жұмыспен қамтидыекен.

Қаламызда салынатынферроқорытпазауытынакелсек, қазіргітаңдааталғанкәсіпорынныңстратегиялықинвесторыболыпқытайдыңмұнай-химиясаласындағыірікомпаниясыанықталған. Алғашқыкезеңдешетелдікинвестор 80 млн. АҚШдолларыкөлеміндегіқаражатсалудыжоспарлауда. Кәсіпорынқұрылысыжылдыңсоңындабас­талады. Оғанқаланыңбатысбөлігінен 50 гажертеліміберілді. Зауытіскеқосылғанда 700 адам тұрақты жұмыспенқамтылады.

Уран қорыжөніненеліміздіңәлемдебіріншіорындатұрғанымәлім. Республикадағыуранқорының 70 пайызы біздің аймақта. Таяуболашақта «Қазатомөнеркәсібі» АҚелдеөндірілетінуранныңтеңжартысыноблысаумағындаөндірудімежелепотыр. Осығанорай, оныоблыстыңөзіндеқайтаөңдеуісіқолғаалынадыдепкүтілуде.

Сонымен бірге, бүгінгітаңдаЖаңақорғанауданындағыкүкіртқышқылызауытыныңқуатынарттырумәселесідеқаралуда. Оныңнегізіндебасқадахимиялықөндірісті, оныңнегізіндеосыкәсіпорынғатабиғигазжеткізілгенненкейінтыңайтқышөндірісінқұрауғаболатынынайтакеткенімізжөн.

Бұған қоса, облысаумағындағыҚаратаудыңқойнауындажалпыреспубликалықмырышқорының 16 пайызы, қорғасынның 11 пайызы, алтынның 0,5, күмістің 0,8 пайызыбарекеніболжаныпотыр. Аймақта мұнанбасқамолибденнің, цирконийдің, титанның, сондай-ақ 30-дан астам металлемеспайдалықазбалардыңқорыбар. Мониторингқорытындысыкөрсеткендей, қазіргіуақыттажалпыинвестицияның 8 пайызыоблыстыңгеологиялықбарлаужұмыстарынажұмсалуда. Ендігіміндет, жекеинвесторлардытартаотырып, барлаужұмыстарынабөлінетінқаражаткөлемінарттыру. Сондай-ақөнеркәсіпкеинновациялықәдістердіенгізудіңдемаңызызор.

Облыс дамуының 2020 жылға дейінгі СтратегиясындаайқынкөрсетілгенжұмыстардыңосылайшашұғылқолғаалынуыСырөңіріндеметаллургиябағытынтереңигерукезеңібасталғанынайғақтайды.

Сөз соңындакөпшіліккүтіпотырғаншынызауытытуралыдаайтакетейік. Түрлікедергілергеқарамастан, зауыттыңсалынатынышындыққаайналды. ТүйткілдімәселелерҮкіметпен «Бәйтерек» ұлттықхолдингісініңқолдауыменшешіліп, кәсіпорынғаиранкомпаниясыинвесторболыптанылды. Зауыттыңқұрылысытамызайындабасталмақшы.

Геологтардыңпікірінше, шыныөндірісінеқажеттішикізаттыңқорымолжәнеоныңсапасыасажоғары. Мұныңөнімніңөзіндікқұнынаәсерететініндеескергенжөн. Жалпы, АралауданындағыСарышоқы, ҚосжаржәнеЖантілескеніштеріндеосышикізаттың 50 млн. тоннасыбарыанықталды. Соңғыжүргізілгенхимиялықсараптауларбіздегікварцқұмының 98,5 пайызы кремний тотығынантұратынынайқындапотыр. Бұлоныңсапасыныңөтежоғарыекендігінайғақтайды. Құрылысқаарналғаншынының 60 пайызы кварц құмынантұрады. Жоғарысапалыәйнекөндіруүшінбұданөзгеоғандоломит, әкжәнетүрліхимиялыққоспаларқосылады. Біздешыныөндірісінеқажеттіқосымшашикізаттардыңдамолқорыбар. Мәселен, Шиеліауданындағыкеніштеәктастыңбарланғанқоры 7,2 млн. текшеметрдіқұраса, Жаңақорғандағыкеніштедоломиттіңдеқорыжеткілікті.

Мұнан бөлек, жуырдаоблысәкімініңАралауданынасапарыкезіндемұндаыдыс-аяқшығаратынкішішынызауытыменкальцийсодасыншығаратынкәсіпорынсалынатыныбелгіліболды. Міне, жоғарыдаайтылғанметаллургиялықбағыттағыжобаларменжоспардағыөзгедеірі-іріинвестициялықжобаларжүзегеасырылғанкездеоблысэкономикасындаметаллургияныңүлесібасымболады. Өңдеушіөнеркәсіпсолкездеоблысдамуыныңайқындаушысаласынаайналады. Тау-кенметаллургиялықкешеніндамытуғаарналғанжолкартасыныңтүпкімақсатыдаосы.

1. Жалпы, тау-кен металлургия кешені әлемдегі көптеген елдердің экономикалық, әлеуметтік және технологиялық дамуын анықтайтын маңызды салалардың бірі. Ал, Қазақстанның тау-кен металлургия кешені – ел экономикасының маңызды бір бөлігі. Оның өнеркәсіптік өндірістегі үлесі 18 пайызды құрайды. Бұл салада еліміз бойынша 300 мың жан еңбек етіп жүр.

2. Статистика мәліметтеріне сүйенсек, соңғы 30 жыл ішінде әлемдік пайдалы қазбалар өндіру көлемі 1,5 есеге өскен. Онда Қазақстанның да үлесі бар екені анық.

3. Үдемелі индустриялық-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру аясында тау-кен металлургия саласында республикамыз бойынша 50 жаңа өндіріс іске қосылса, биыл тағы 7 жоба жүзеге асырылады деп күтілуде.