Сыр бойы

Кеше Президент Қасым-­Жомарт Тоқаевтың қатысуымен Үкіметтің кеңейтілген отырысы өтті. Бұл Мемлекет басшысының жаңадан жасақталған Үкіметтің кеңейтілген отырысына алғаш қатысуы. Отырыста кейбір орталық органдардың жұмысына Президент тарапынан сын айтылып, сөгіс те берілді.  

Күн тәртібінде бірқатар өзекті мәселелерді қозғаған Мемлекет басшысы биылғы бірінші жартыжылдықта әлеу­меттік-экономикалық даму көрсеткіштері бойынша алға ілгерілеу­шіліктің де бар екенін мәлімдеді.

Президенттің айтуынша, биылғы қаңтар-маусым айларында экономикалық өсім 4,1 пайызды құрады. Бұл негізінен құрылыс – 11,1 пайыз, сау­да – 7,5 пайыз, көлік – 5,3 пайыз, ауыл шаруа­шылығы – 3,8 пайыз және өнеркәсіптің 2,6 пайыз өсуіне байланыс­ты болса, басқа салалардың да даму қарқыны ойдағыдай. Инфляцияның жылдық көрсеткіші 5,4 пайыз болды. Негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлемі 11,7 пайызға өсті. «Әрине, аталған экономикалық көрсеткіштердің барлығы халықтың тұрмысына оң ықпал етуі тиіс. Қазір осы бағытта атқарылған жұмыстарды талқылап, алдағы жоспарларды анықтаймыз. Басты мақсат – қолда бар мүмкіндіктерді, әлеуетімізді толық пайдалану. Аталған жетістіктерімізді еселеуіміз керек» деді Мемлекет басшысы.

30 трлн теңге 

инвестиция қажет

Премьер-Министр А.Маминнің ай­туынша, экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету және нәтижелі жұмыс орындарын құру үшін негізгі мәселе – инвестициялардың жаңа толқынын тарту. «Біздің міндетіміз – жыл сайын негізгі капиталға инвес­тициялар көлемін орта есеппен 20 па­йызға арттырып, оның деңгейін 2025 жылға қарай ІЖӨ-нің 30 пайызына дейін жеткізу» деген А.Мамин, негізгі капиталға инвестициялар 11,7 пайыз­ға ұлғайғанын, оның ішінде жеке ин­вестициялар 13 пайызға өскенін атап өтті.

«Тікелей шетелдік инвестициялардың жылдық көлемін қазіргі 24 млрд доллардан 2025 жылға қарай 34 млрд-ға дейін арттыру керек» дей келіп, Үкімет басшысы инвестициялар тарту үшін өңдеу өнеркәсібінің, отын-энергетика кешенінің, көлік және логистиканың, АӨК мен туризмнің әлеуеті зор екенін мәлімдеді.

«Инвестициялар тарту жаһандық бәсекелестіктің артуы жағдайында жүзеге асырылып жатқанын атап өту қажет. Осыған байланысты Үкімет барлық мемлекеттік қолдау шараларын қолданумен және қолайлы инвес­тициялық ахуал құрумен инвестициялар тарту бойынша проактивті жұмыстарды жүргізе бастады» деді Премьер-Министр.

Үкімет басшысы биыл жұмыспен қамту шаралары, оның ішінде «Бастау Бизнес» және «Жас кәсіпкер» бағдарламалары аясында қысқа мерзімді кәсіптік оқыту арқылы қамту 4 есеге артатынын және 300 мыңнан астам адамды құрайтынын айтты. «Ағымдағы жылы шағын несиелендіруге шығындар 19 мың адамды қамтумен 85 млрд теңгеге дейін ұлғайтылды. Жаңа бизнес-идеяларды іске асыруға гранттар көлемі 37 мыңнан астам адамды қамтумен 18 млрд теңгеге дейін ұлғайтылады» деді Премьер-Министр.

Несиелеу талаптары жеңілдеуде

Нақты экономиканы дамытуда қаржы секторының рөлін күшейту жұмыстары мен ақша-кредит саясаты аясында қолға алынып жатқан шаралар туралы Ұлттық банк төрағасы Ерболат Досаев баяндама жасады. Бас банкирдің айтуынша, 2019 жылғы 1-жартыжылдықтың қорытындылары бойынша инфляция ағымдағы жылғы 4-6 пайыз нысаналы дәлізде сақталып, жылдық көрсеткіш 5,4 пайыз деңгейде қалыптас­ты.

«Ұлттық банк экономиканы қолжетімді кредиттік ресурстармен қам­тамасыз ету жөніндегі Мемлекет бас­шысының тапсырмаларын іске асы­ру бойынша шаралар қабылдауда. Ағым­дағы жылғы 1-тоқсанда кредит портфелі банктердің жұмыс істемейтін қарыздарды 624 млрд теңге сомаға 12,5 трлн теңгеге дейін есептен шығаруы нәтижесінде төмендеген соң, сәуір-мамырда кредиттік белсенділіктің қалпына келуі байқалды» деген бас банкир банк секторының жалпы кредит портфелі ағымдағы жылғы сәуір-мамырда 2,2 пайызға ұлғайып, 12,8 трлн теңгеге дейін өскенін мәлімдеді.

Сонымен қатар биылғы қаңтар-мамыр аралығында банктер өткен жылғы осы кезеңмен салыстырғанда жаңадан берілген кредит көлемі 14,2 па­йызға өскені айтылды. «Ақша-кредит талаптары жеңілдеуде. Бизнес үшін теңгемен кредиттер мөлшерлемесі 2018 жылғы мамырдағы 12,5 пайызбен салыстыр­ғанда 11,9 пайызға дейін төмендеді. Қорландыру базасын жақ­сарту үшін халықтың депозиттері бо­йынша ең жоғары мөлшерлеме мерзімді және жинақ салымдардың пайдасына 12,5 пайызға және 13,5 пайызға дейін өсірілді. Шетел валютасындағы салымдарды теңгедегі салымдармен алмастыру жалғасуда. Депозиттердің долларлану деңгейі жыл басындағы 48,4 пайыздан ағымдағы жылғы мамыр­дың қорытындылары бо­йынша 39,1 пайызға дейін төмендеді» деп атап өтті Е.Досаев.

Бас банкир Елбасының тапсырмасына сәйкес, Ұлттық банк экономиканың басым салаларын жеңілдікпен кредиттеу бағдарламасын іске асырып жатқанын, оның шеңберінде банктерге 600 млрд теңге сомаға ұзақ мерзімді қорландыру ұсынылғанын атап өтті.

Ұлттық банк төрағасы халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету үшін Елбасының Бес әлеуметтік бастамасы маңызды бағыт екенін жеткізді. «7-20-25» бағдарламасы бойынша 7 936 отбасы 92 млрд теңге сомаға қарыз алды. «Ағымдағы жылғы мамырда бағдарлама талаптарын жақсарту үшін қарыз алушыларға баспана құнынан 20 пайыздан астам бастапқы жарна енгізу құқығы берілді. Бұл ай сайынғы төлем мөлшерін азайтуға және осы арқылы табысы төмен азаматтарды қамтуға мүмкіндік береді. Банктерге талаптарды төмендету есебінен қатысушы банктер саны кеңейді. Президент ­Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Қазақстан Республикасы азаматтарының борыш жүктемесін азайту шаралары туралы» Жарлығын іске асыру үшін Ұлттық банк кепілсіз тұтынушылық кредиттер бойынша айып­пұлдар мен өсімпұлдарды есептен шығару тетігін бекітті» деді Е.Досаев.

Осы орайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық банк төрағасынан кей азаматтардың кредиттік жүктемелерін азайту туралы Жарлықтың қалай орындалып жатқанын сұрады.

«Мемлекет теңдессіз әлеуметтік қолдау шараларын қабылдады. Себебі тұтыну кредиттеріне қатысты қордаланған мәселелерді шұғыл шешу қажет болды. Мына нәрсені тағы да қайталап айтамын: бұл – бір реттік қана шара. Сондықтан, Ұлттық банк жіберілген кемшіліктерді ескеруі қажет. Кез келген жағдайға сапалы сараптама жүргізіп, болжам жасауы тиіс. Сайлауалды бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында мен банктік емес ұйымдарды Ұлттық банктің бақылау жүйесіне енгізуді тапсырдым. Осыған байланысты қандай шаралар қабылданып жатыр?» деп сұрады Президент.

Ұлттық банк басшысы ағымдағы жылғы 30 шілдеге дейін банктер мен микроқаржы ұйымдары есептелген тұрақсыздық айыбы бойынша берешекті кешіретінін айта келе: «Биылғы шілдеде қаржы нарығын реттеу мен дамыту функцияларын Ұлттық банктен 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап жеке мемлекеттік органға беру туралы Заңға қол қойылды. Жыл соңына де­йін Ұлттық банк барлық қажетті нормативтік-құқықтық базаны қабылдау жұмысын аяқтайды» деді.

Биыл 13 млн шаршы метр үй салынады

Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Роман Скляр биыл рес­публика бойынша 13 млн шаршы метр тұрғын үй салынатынын айтты. 2017 жылы 11,1 млн шаршы метр немесе 100,8 мың тұрғын үй, 2018 жылы 12,5 млн шаршы метр немесе 113 мың пәтер, 2019 жылдың 6 айында 5,7 млн шаршы метр немесе 48 925 тұрғын үй салынған. «Биылғы алты айда тұрғын үй құрылысына 605,7 млрд теңге инвестиция тартылды, бұл 2018 жылғы деңгейден 15,5 пайызға жоғары.  Мемлекеттік қаражатқа 7,4 млрд теңге жеке инвестициялар тартылды. Жыл соңына дейін барлығы 118 мың тұрғын үй салуды жоспарлап отырмыз, оның ішінде 48 925 тұрғын үй пайдалануға берілді. «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» салымшыларының саны 1,3 млн адамға жетті» деді Р.Скляр.

Министрдің мәліметінше, тұрғын үйді пайдалануға беру бойынша көшбасшы Түркістан, Қызылорда, Алматы және Қостанай облыстары екен. Тұрғын үйді уақытылы іске қосу үшін құрылыс алаңдарына тиісті инженерлік коммуникацияны жүргізуге 81,7 млрд теңге қарас­тырылып отыр.

«Nur Otan» партиясының XVIII съезін­де берілген Елбасының тапсырмасы бойынша көпбалалы отбасылар үшін тұрғын үй салу және сатып алу қарастырылған. 7 жыл ішінде 40 мың отбасы тұрғын үймен қамтамасыз етіледі. Биыл мамыр айынан бастап 1610 көпбалалы отбасына тұрғын үй берілді. Оның ішінде Маңғыстау (9 пәтер), Ақтөбе (22 пәтер) облыстары мен Нұр-Сұлтан қаласының (24 пәтер) әкімдіктерімен барлығы 55 пәтер берілді» деді Р.Скляр.

«Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалаларында жұмыс істейтін жастарға жалға берілетін тұрғын үй салуға және сатып алуға қаржыландыру ұлғайтылды. 3 жыл ішінде 3 мың жалға берілетін пәтер беріледі. Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларында 1050 пәтер және Шымкентте 900 пәтер беру көзделген. Жыл сайын 3 жыл ішінде көпбалалы, толық емес отбасылар мен мүгедек балалары бар отбасылар үшін жылына 2%-бен 6 мың жеңілдікті қарыз берілетін болады» деді министр.

Сондай-ақ, 2019 жылдың соңына дейін «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы жаңа редакцияда қабылданатынын атап өтті. Оған тұрғын үйлерді жылумен, сумен жабдықтау және су бұру, коммуналдық секторды жаңғырту және үйлерді жөндеу мәселелері енгізілетін болады.

«Президент тапсырмасын орындау министрліктің ерекше бақылауында. Индустриялық және инфрақұрылымдық саясатты іске асыру қазақстандықтардың өмір сүру сапасын одан әрі жақсартуға және әл-ауқатын арттыруға бағытталатын болады» деп қорытындылады сөзін Р.Скляр.

5,2 млн қазақстандықтың 

тұрмысы жақсарды

Биыл халықты әлеуметтік қамсыз­дандыруға 3,4 трлн теңге бөлінді. Бұл – республикалық бюджеттің 27 пайызы. Қаражат мемлекет тарапынан көрсетілетін 39 түрлі әлеуметтік көмекке жұмсалмақ.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Бердібек Сапарбаевтың айтуынша, биыл ең төменгі жалақының көбеюімен 1,3 млн азаматтың еңбекақысы ұлғайса, 230 мың жеке компанияда жалақы өсуіне байланыс­ты тағы 1,1 млн азаматтың еңбекақысы артқан. Бұдан бөлек бюджет қызметкерлерінің де жалақысы көбейіп, нәтижесінде жыл басынан бері 5,2 млн қазақстандық тұрмысын жақсартып отыр. Ал былтырдан бастап зейнетақыны тікелей еңбек өтіліне байланысты есептеудің нәтижесінде елде 2,1 млн зейнеткер болса, олардың орта есеппен зейнетақылары 80 пайызға көбейген. Сонымен қатар қазіргі таңда Қазақстан бойынша жұмыс істейтін азаматтардың 70 пайызы зейнетақы аударымын тұрақты жасап отыр.

Осы орайда Президент бүгінде «Еңбек» бағдарламасын іске асыру тетіктері аса тиімді емес екенін, 2018 жылы жұмыссыздар саны керісінше 443,6 мың адамға көбейіп кеткенін, 2017 жылы олардың саны 442,3 мың болғанын алға тартып, «Еңбек» бағдарламасы жұмыссыздар санын азайтпай, бар болғаны қазіргі көрсеткішті сақтап отырғанын айтты. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы «Еңбек» және «Серпін» бағдарламаларын іске асыруда қандай мәселелер бар екенін, оның тиімділігін арттыру үшін қандай жұмыс атқарылып жатқанын сұрады.

Өз кезегінде Б.Сапарбаев «Еңбек» бағдарламасы аясында 1,5 млн адам жұмыспен қамтылғанын айтты. «Оны жүзеге асыру қорытындысы бойынша 1 млн жұмыс орны ашылды, оның 800 мыңы тұрақты жұмыс орны. Теңгерімді сақтау мақсатында біз бағдарламаны 2025 жылға дейін әзірледік. Қанша қызметкер кетеді, қаншасы келеді? Шамамен 350 мың жұмыс орнын жыл сайын ашуымыз керек. Осылайша, жұмыссыздық деңгейін 4,8 пайыз­дан 4,5 пайызға төмендетеміз» деді министр.

Мәселелер шұғыл 

шешілуі тиіс

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ең өзекті мәселелердің бірі – Арыс қаласындағы әскери қоймада болған жарылыстың салдарын түпкілікті жою екенін атап өтті. «Менің тапсырмам бойынша Үкімет тиісті қаражатты бөлді. Егер шешілмеген мәселелер болса, оларды шұғыл түрде шешу керек. Уақыт өте тығыз» дей келе, жалпы Арыс қаласында жұмыс белсенді түрде жүргізіліп жатқанын, алдағы уақытта да жұмысты жалғастыру керегін жеткізді. 

Сонымен қатар Мемлекет басшысы ел азаматтары, мемлекеттік органдар, үкіметтік емес ұйымдар, өңірлер, отандық бизнес  және бірқатар шетелдік инвесторлар зардап шеккендерге материалдық және моральдық қолдау көрсеткенін тілге тиек етті.

«Бұл – халқымыздың береке-бірлігінің арқасы және тұтастығымыздың көрінісі. Бәріне ризашылық білдіремін. Бүгінде Арыстағы жағдай тұрақты. Қаланы және тұрғын үйлерді қалпына келтіру жұмыстары ойдағыдай жүріп жатыр. Халыққа материал­дық көмек көрсетілді. Біз Арыспен біргеміз, қаланы міндетті түрде қалпына келтіреміз» деген Президент Премьер-Министрге және әкімдерге осы мәселені қатаң бақылауда ұстауды тапсырып, Қорғаныс министрлігіне әскери қойманы көшіру жұмыстарын ұзаққа созбай, қысқа мерзім ішінде аяқтау қажеттігін еске салды.

«Жұмыс атқарылып жатқанын көріп тұрмын. Алайда, біз қазір жү­йелі кемшіліктермен және әскери ведомствоның бақылауының әлсіреуімен күресіп жатырмыз.  Мемлекет басшысы және Жоғарғы Бас қолбасшы ретінде министрлік жұмысына қанағаттанбайтынымды білдіремін және Қорғаныс министріне қатаң сөгіс жариялаймын» деді Мемлекет басшысы.

«Қазір арнайы тергеу комиссиясы жұмыс істеп жатыр. Комиссия жұмысының қорытындысы бойынша Президент Әкімшілігіне және Қауіпсіздік Кеңесіне кінәлілерді жазалау бойынша ұсыныс түсіру керек. Сонымен қатар Қорғаныс министріне осындай басқа да нысандарға талдау жасауды тапсырамын. Талдау қорытындысы бойынша мәліметтерді биыл 20 тамыз­ға дейін енгізу керек. Бұл оқиға төтенше жағдайларды жою жұмыстарын жоспарлау және ұйымдастыруда да­йын­дығымыздың төмендігін көрсетті. Осы оқиғадан қорытынды шығарып, енді қайталанбауын қадағалау керек. Арыстағы жарылыстың зардабын жою жұмыстары тікелей бақылауымда болады» деді Мемлекет басшысы.

Өңірлердің экономикалық еркіндігі артады

Мемлекет басшысы сонымен қатар алдағы уақытта шағын және орта бизнес­тің корпоративті табыс салығын жергілікті бюджетке төлеуге заңнамалық негіз қалыптастыру керектігін айтты. Ал жергілікті бюджетті жоспарлауда өңірлердің экономикалық еркіндіктерін арттыру қажеттігі айтылды. Осылайша әкімдіктер жергілікті жерлерде жаппай кәсіпкерлікті дамытуға қосымша ынталандырылмақ. Осы орайда, Мемлекет басшысы Түркістан облысының әкімі Өмірзақ Шөкеевтен өңірдің дамуы мен Түркістан қаласындағы құрылыс қарқыны және шешімі табылмай отырған мәселелердің бар-жоғын сұрады.

«Түркістан облысының өңірлік жалпы өнімінің өсімі былтырғы алты аймен салыстырғанда 4,8 пайыз өсті. Өнеркәсіп 5,1 пайызға артса, оның ішінде өңдеу өнеркәсібі 4,7 пайызға ұлғайды. Кәсіпкерлікке келер болсақ, қазіргі таңда өңірде 138 мың шағын және орта бизнес субъектілері жұмыс істейді. Бұл – Алматы қаласынан ке­йінгі екінші орын. Экономикалық белсенді халықтың 25 пайыздан астамы осы шағын және орта бизнесте еңбек етеді. Бұл секторда өнім шығару былтырғымен салыстырғанда 29,8 па­йызға артты. «Биыл жыл басынан бері алты айда негізгі капиталға салынған инвестиция 39 пайызға көбейді. Бұған бірінші кезекте Түркістан қаласындағы құрылыс жұмыстары әсер етіп отыр», деді облыс әкімі. 

Осы орайда Мемлекет басшысы облыс орталығының өсіп-өркендеуі жалпы өңірдің дамуына, жаңа жұмыс орындарын ашуға, экономиканың жаңа салаларын дамытуға серпін беретінін айтты. «Жалпы, облыс халқының тұрмыс сапасын арттыру қажет. Киелі шаһардың дамуына Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назар­баев ерекше көңіл бөлуде.  Қаланың жасарып, жаңаруы – біздің рухани жаңғыруымыздың бірден-бір көрінісі. Сондықтан бұл жұмыс Үкіметтің ең маңызды міндеттерінің бірі болуы тиіс» деді Президент.

Өз кезегінде Қарағанды облысының әкімі Ерлан Қошанов орталық өңірде кәсіпкерліктің қарқынды дамып келе жатқанын айта келіп, қазіргі таңда әр­бір үшінші қарағандылықтың шағын жә­не орта бизнес субъектілерінде жұ­мыс істейтінін айтты. Осы орайда облыс әкімі шахтерлер қаласы аталып кеткен Қарағандының кәсіпкерлер ша­һа­рына айналғанын жеткізді. Облыс әкімінің айтуынша, өңірдегі өзекті мәселелердің қатарында экология мен жұмыс берушілер және қызметкерлер арасындағы еңбек қатынастары бірінші кезекте тұр. Жұмыс беруші мен жұ­мыскерлер арасындағы келіспеу­ші­лік­тер мәселесінің Атырау облысында да бар екенін айта келіп, Мемлекет басшысы Атырау облысының әкімі Нұрлан Ноғаевқа мәселені жіті қадағалап, еңбек шарттарының әділ құрылуын бақылауды тапсырды. «Болған оқиға барлығымызға сабақ болуы керек, бұған қайта жол бермеуіміз қажет. Бұл барлық өңірлерге, сондай-ақ, орталық мемлекеттік орган­дарға, солардың ішінде Еңбек және ха­лықты әлеуметтік қорғау, Энергетика, Индус­трия және инфрақұрылымдық даму министрліктеріне, «Самұрық-Қа­зына» ұлттық әл-ауқат қорына қатысты» деді Мемлекет басшысы.

Ал қоршаған ортаны қорғау мәселесі туралы Мемлекет басшысы жаңадан Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің құрылғанын ал­­ға тартып, қоршаған ортаны қорғау мәсе­лесінде компаниялар табиғатты ластағаннан кейін айыппұл төлеп қана қоймай, келген зиянды жоюға да атсалысу керектігін айтты. Сонымен қатар Президент Қарағанды облысы бойынша жылыту маусымына дайындық жұмыстарын қатаң қадағалау керектігін айтып, жылу желілерінің ескіру көрсеткіші Теміртау қаласында 62 пайыз, Шахтинскіде 65 пайыз, Абай қаласында 75 пайызды құрайтынын атап өтті.

Басты талап – халықтың 

әл-ауқатын жақсарту

Кеңейтілген отырыстың күн тәр­ті­біндегі баяндамаларды тыңдап болған­нан соң, Мемлекет басшысы алқалы жиынды қорытындылады.

– Алдымызда өте маңызды мін­деттер тұр. Бұл ең алдымен елі­міздің даму көрсеткіштеріне бай­ла­нысты. Негізгі міндет – осы қар­қын­ды одан әрі арттыру. Жалпы, бірінші жартыжылдықта еліміздегі эко­но­микалық өсім бар. Инфляция деңгейі тұрақты. Өнеркәсіп, агросектор салалары орнықты дамып келеді. Елімізде тартылған инвестиция көлемі ұлғайды. Халықты толғандырған өзекті әлеуметтік мәселелер бойынша нақты шаралар қабылданды. Азаматтардың табыс деңгейін арттыру – басты мақ­сатымыз. Біздің жұмысымыздың ең ма­ңызды көрсеткіші – халықтың нақты табысы 6,3 пайызға өсті. Дегенмен, тоқмейілсіп отыруға болмайды, – деді Мемлекет басшысы.

Кеңейтілген отырыста Президент атап көрсеткен бірінші мәселе – елді индустрияландыру. Айталық, ин­дустрияландыру жылдары 1250 жаңа кәсіпорын іске қосылған. 120 мыңнан астам жұмыс орны құрылған. Бағдарлама қайта өңдеу секторының үлесін сақтап қалуға, экономикада бұрын Қазақстанда болмаған жаңа өндіріс орындарын құруға ықпал еткен.

– Алайда, қалыптасқан жағдай аса қуанарлықтай емес. Қазақстан сала­ла­рының сыртқы және ішкі бәсе­келестікке төтеп беру деңгейі төмен. Экономикалық күрделіліктің жаһандық индексінде 2017 жылы Қазақстан 133 мемлекеттің ішінен тек 81-ші орынды иеленді. Сондықтан тек үлесті ғана арттырып қоймай, өн­дірілетін және экспортталатын тауарлар кәрзеңкесін толықтыра түсу маңызды болып саналады, – деп атап өтті Мемлекет басшысы. 

Сонымен қатар отандық экспорттың құрылымы өзгеріссіз қалып келеді. Олардың 70 пайызы өндіру өнеркәсібіне тиесілі. Оған қоса, экспорттың 14 пайызы ғана қайта өңдеу саласының үлесінде. Биыл Елбасының тапсырмасымен отан­дық экспорттаушыларды қолдау үшін 500 млрд теңге бөлінді. Қазір тек олар­дың 70 млрд теңгесі ғана саланы нақты қолдауға жұмсалды.

Президенттің айтуынша, «Қарапай­ым заттар экономикасының» әлеуетін пай­далану қажет. Қазіргі уақытта жи­һаз, азық-түлік, тоқыма, құрылыс сала­ларының мүмкіндіктері толық ашылып болған жоқ.

Сонымен қатар жүйелі проблема­ларды анықтау үшін бұған дейінгі ин­дуст­рияландыру бағдарламаларын объек­­тивті талдау қажет.

– Ең негізгі проблемалардың бірі – тиісті деңгейде қаржыландырудың бол­мауынан туындайтын жыл сайын­ғы қиындық. Мысалы, 2018 жылға ар­нал­ған индустрияландыру бағдарла­масы бар-жоғы 35 пайызға ғана қар­жы­ландырылған. Қаржыландырумен қа­тар біздің стратегиялық мақсаттары­мыз да кейінге шегеріле береді. Бұл жерде жоспарлаудың да төмен деңгейі қылаң береді. Қаржыландыру болмайтын болса, жоспарлаудың қажеті не? Бұл ізгі тілектің бағдарламасы болып қалады. Жобалар, бағдарламалар тиісті деңгейде қаржыландырылатындай болып жоспарлану керек, – деді Мемлекет басшысы.  

Ауыл шаруашылығына 

серпіліс қажет

Президент өз сөзінде Елбасы ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігі мен экспорт көлемін 2,5 есеге арттыруды тапсырғанын атап өтті. Бұл саланың инвесторлар үшін тартымдылығы тө­мен екені де құпия емес. Ауыл шаруа­шы­лығына тікелей шетелдік инвес­тицияның тек 1 пайызы, ал негізгі ка­питалға са­лынған инвестиция кө­лемінің 3,2 пайызы ғана тиесілі.

– Бізге алдағы бесжылдықта ауыл шаруашылығында нақты серпіліс керек. Осыған орай, басты даму бағыттарын және іс-әрекеттердің нақты сызбасын анықтау керек. Инвестиция тарту жұ­мыстарын тиімді жүргізу қажет. Үкі­метке «Қазақ Инвест» АҚ-мен бірлесе отырып алдағы 3 жылда ірі, белгілі корпорацияларды тартуды тапсырамын, мұндай компаниялардың көбейгені бізге жақсы, – деді Мемлекет басшысы.  

Осы орайда Президент ауыл шаруа­шылығы еңбеккерлерінің мемлекеттік қол­дау талаптарының жиі өзгеруіне бай­ланысты шағымдарының да орынды екенін жеткізді. Өз кезегінде мұн­дай өзгерістер дұрыс инновациялық ше­шім қабылдауда қиындықтар тудырып, агробизнестің тартымдылығы мен табыстылығын төмендетеді, кәсіпкер­лердің ертеңгі күнге деген сенімін жо­ғалтады. Ең бастысы, Қазақстанның аг­рарлық мемлекет екендігі әсте естен шықпауы тиіс.

Соған орай, Мемлекет басшысы Үкі­метке ауыл шаруашылығы саяса­тын­да қысқа және орта мерзім­дік басым­дықтарды айқындап, олар­дың негізінде қолдау тетіктерін тұрақтан­дыруды тапсырды. Өйткені басымдық анықталмай іс алға жылжымайды.

– Ауыл шаруашылығы – басшылы­ғы­ның араларында сабақтастық жоқ жалғыз сала. Біз осы уақытқа дейін қан­ша бағдарлама қабылдап, қанша уә­де тыңдадық! Әрбір министр сол қа­был­данған бағдарламасының дұрыс екенін дәлелдеп бақты. Ал қазір қо­лы­мызда не бар, құрғақ уәделер ме? – де­ген Мемлекет басшысы гербицид­тер мен тұқым қорын жаңартуға, ауыл шаруашылығы техникасы пар­кін жаң­ғыртуға, агротехнологиялар мен сортты жаңалауға бөлінетін субси­дия­лардың тиімділігіне де күмән келтіретінін айтты.

– Агроөнеркәсіп кешені өнімдері экс­портының әлеуеті жоғары. Экспорт­ты қолдауға қарастырылған 500 млрд теңгенің 100 млрд теңгесі ауыл шаруа­шылығы экспортына бағытта­лады. АӨК экспортының 60 пайызы – шикізаттық өнім. Былтыр ауыл шаруашылығы қайта өңделген өнім­дерінің экспорт көрсеткіші тек 37 пайызға ғана орындалды, – деді Мемлекет басшысы.

Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметке экс­­порттық тасымалдауға қаралған қа­ра­­жаттың уақытылы бөлініп, қол­даудың тежелмеуін де міндеттеді.

Сонымен қатар жерді тиімді пайдалану керектігіне тоқтала отырып, Ауыл шаруашылығы министрлігі жүр­гіз­ген инвентаризация кезінде ауыл шаруашылығы жерлерінің 16,5 млн гек­тары пайдаланылмай жатқаны анық­талғанына назар аударды.

Осыған байланысты Қ.Тоқаев Үкі­мет­ке барлық ауыл шаруашылығы жер­лерінің аудитін жүргізіп, жер кадас­тры ақпараттық жүйесін цифр­ландыруды тапсырды. Өйткені бұл мәселеде ашықтық пен мөлдірлік болмаса, ауыл­дың дамуы екіталай. Сондықтан Пре­зидент бұл ауқымды мәселені бірың­ғайлауды келесі жылдың соңына дейін аяқтауға пәрмен берді.   

– Ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалану нормативтік және тәжірибелік тұрғыда бақылануы тиіс. Жер онда жұмыс істейтіндерге тиесілі болуы керек. Үкімет, оның ішінде Ауыл шаруашылығы министрлігі жерді тиімді пайдалану бойынша мониторинг жүргізуге кірісті. Бұл жұмысты соңына дейін жеткізу қажет. Ал 2021 жылы Жер кодексінің жекелеген нормаларындағы мораторий мерзімінің аяқталуына байланысты, яғни ауыл шаруашылығы жер­лерін сатуға және жалға беруге салынған тыйым мерзімі бітетіндіктен, бұл мәселе бойынша нақты шешім қабылдауымыз керек. Бұл мәселеде Парламент депутаттары, саяси партия­лар мен қоғам өкілдері өз ойларын білдіреріне сенемін. Ал шетелдіктерге келер болсақ, жер оларға сатылмайды, – деп Мемлекет басшысы кесімді сөзін айтты.             

Қасым-Жомарт Тоқаев сумен қамтамасыз ету және су жүргізу салаларына да көңіл бөле отырып, Үкіметтің су шаруашылығы құрылымдарының нақ­ты есебін білмейтінін сынға алды. Сон­дықтан Үкіметке жыл соңына дейін су ресурстарының толық есебін шыға­рып, әкімдермен бірлесе отырып құрылымдарды қалпына келтіріп, жа­ңадан суармалы жерлерді анықтай отырып, көлемін көбейтуді тапсырды.

Бизнеске тұсау  болғандар қатаң жазаланады

Мемлекет басшысы тағы бір маңызды бағыт ретінде кәсіпкерлікті қолдауға маңыз берді. Бұл мәселе жақында ғана Ұлттық инвесторлар кеңесінде тал­қы­ланған. Қасым-Жомарт Тоқаев осы орайда отандық бизнесті толық қолдай­тынын білдіріп, кәсіпкерлердің жолына көлденең тұрып, негізсіз тексерулермен матап, алымдармен қанап, рейдерлікпен айналысатындарды қатаң жазалау керек­тігін айтты. Сонымен қатар бизнеске кедергі келтіретін мемлекеттік органдар мен олардың басшыларын қылмыстық жауапкершілікке тартудың уақыты ту­ғанын мәлімдеді.

Мемлекет басшысы мемлекет-жеке­шелік әріптестігі саласына байланысты да пікір білдірді.

– Мемлекет-жекешелік әріптестігі саласының әлеуеті жоғары. Осыған қа­рамастан, МЖӘ жобаларының 90 па­йызында мемлекет міндеттеме алған. Оған қоса, барлық міндеттемелердің 30 пайызы бойынша төлемдер жақын аралықта төленуі тиіс. Осылайша МЖӘ идеясы тиімділігін жоғалтты, – деген Мемлекет басшысы жекеменшік әріптестер тарапынан белгілі бір жобалар бойынша міндеттелген мерзімнің сақталмауы мен жұмыстарының са­пасына байланысты шағымдар туын­дағанын жеткізді. Мәселен, мұндай жағдай Маңғыстау облысында көрініс тапқан. 

Қасым-Жомарт Тоқаев күн тәртібін­дегі келесі маңызды мәселе ретінде қо­­лайлы макроэкономикалық орта қа­лып­­тастыру ісіне назар аударды. Бұл – эко­номикалық саясаттың негізгі бөлшегі.

Президент банк секторының эконо­миканың дамуындағы үлесінің төмен бо­луына да тоқталды. Осы орайда Ұлт­тық банк жағдайды бақылауға алып, банк секторын реформалауды қапер­де ұстауы тиіс. Сонымен қатар халық пен бизнес тарапынан баға саясаты­на транспаренттілік пен сенім қалыптас­ты­руды қолға алуы қажет.

Кеңейтілген отырыста Қасым-Жо­март Тоқаев бюджет қаражатын тиімді пайдаланудың маңызына тоқталды. Бұл сала әзірге тұрғындардың нақты сұра­нысын қанағаттандырмай отырғанын сынға алды.

Бүгінде бюджеттік бағдарламалар­ды жаппай қайта құрылымдауды айт­паған­ның өзінде имидждік жобалардан бас тарту – болашақтың еншісінде қала береді.

– Жобалау сапасының проблемасы ретінде Нұр-Сұлтан қаласындағы жеңіл рельсті көлік жобасын сөзімізге дәлел ретінде айтуға болады. Халыққа қолайлы әрі тиімді көлік түрін таңдаудың орнына қымбат және ұтымсыз жоба таң­далған. Бұл жерде мамандардың, архитекторлар қауымдастығының және жалпы қоғамның пікірлері ескерусіз қалған. Әкімдіктің мәліметтері бойынша жобаланған жолаушылар ағыны тәулігіне 146 мың адамға жетеді. Қазіргі уақытта осыған ұқсас әуежайдан жаңа вокзалға дейінгі бағыттағы жолаушылар ағыны бар-жоғы 2 мың адамға әзер жетеді. Сонда жолаушылар ағынын қалайша 70 есеге көтермексіздер? Бұл жоба ұдайы субсидия талап еткенімен қоймай, мемлекеттің мойнына ауыр жүк болып артылу қаупі бар. Сондықтан Үкіметке Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігімен бірлесе отырып, нақты ұсыныстар беріп, мәселеге нүкте қоюды тапсырамын, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президенттің айтуынша, жұмсалған шығындар мен халықаралық міндетте­ме­­лер есепке алынатындықтан, бұл жоба тоқтатылмайды, бірақ салдары ауыр болатынына мойынсыну керек. Оған қоса, осы тектес жобаларды ұсы­нушылар бақылаушы органдардың сауалдарына жауап беруге дайын болулары қажет.

Президент келтірген деректерге қа­рағанда, қаражаттың тиімсіз жұмса­луына байланысты әдетте мемлекеттік органның қатардағы қызметкері ғана жауапты деп танылып, олардың жазасы келтірілген шығынды маңайламайды екен. Мәселен, 2018 жылы жауапқа тартылған 155 қызметкердің тек 7 па­йызы немесе 11-і ғана басшы қызметкер болған.

Осыған байланысты Мемлекет басшысы Үкімет пен Есеп комитетіне мем­лекеттік және квазимемлекеттік секторда бюджет қаражатын жоспарлау және тиімді пайдалану жауапкершілігін арттыруды тапсырды.

– Бұл мәселені заңнамалық деңгейде шешу қажет. Мен бұл бастаманы Пар­ламенттің қолдайтынына сенемін, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Сонымен қатар Үкіметке мемлекет тарапынан салынған қаражаттың әлеу­меттік және экономикалық қайтарымын бақылауды күшейтуді тапсырды.

Мемлекет басшысы өз платформа­сында уәде етілген бюджетті қалып­тастыруға тұрғындарды белсене араластыру тапсырмасын да еске салды. Осыған орай қоғамдық кеңестер мен мәслихаттар жергілікті бюджетті құры­лымдауға қатысуы тиіс, ал «Nur Otan» партиясы белсенді әрекет етуі керек.

Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік сатып алулар жүйесін жетілдіруді тапсырды. Бұл процедуралар бүгінге дейін сан мәрте өзгертілсе де, сатып алулар әлі де мөлдірлігін және тиімділігін көрсете алған жоқ. Осы ретте техникалық құжаттарды әзірлеуді бір ізге салып, тәртіпке келтіру керек.

– Әлі күнге типтік жобалар, техни­калық-экономикалық негіздемелер мен жобалық-сметалық құжаттар тек «үс­телге қоя салу» үшін ғана жаса­лып келеді. Ол құжаттарға қойы­ла­тын талаптар отандық материалдарды қолдану, сондай-ақ бюджеттік тиім­ді­лігіне байланысты қатаңдатылуы қажет, – деді Мемлекет басшысы. 

Әлеуметтік салаға – ерекше көзқарас

Мемлекет басшысы өнім сапасын арттыру саласына ел Президенті ретінде баса көңіл бөлетінін айта келе, халықтың, оның ішінде әлеуметтік аз қамтылған тұрғындардың табысын арттыруға бағытталған кешенді іс-шаралар жиынтығына да назар аударды. Айталық, елімізде 1 маусымнан бас­тап бюджет саласының жекелеген қыз­меткерлерінің жалақысы 30 пайызға көбейтілді. 1 сәуірден бастап атаулы әлеуметтік көмек берудің шарттары өз­геріп, оны алушылар саны 3 есеге дейін артты. Қазіргі уақытта атаулы әлеу­меттік көмек алушылар саны 1,5 млн адамды немесе 291 мың отбасын құрайды. Ал осы көмекті төлеуге 202,4 млрд теңге қарастырылған.

Бірақ осы атаулы әлеуметтік көмекке келгенде бірнеше қыжылды мәселе ай­қындалған. Мәселен, әдейі ажырасу, жұмыстан шығу, мүлкін өзгелердің аты­на жазу арқылы табысын азайтып көр­сету, тіпті қорасындағы малын сойып тастау жағдайлары да белең ала бастаған.

Көмек тағайындауға атүсті қараудың салдары халық арасында масылдық дертін туғыза бастаған. 

Бұл деректерді уысында ұстап отыр­ған Президент Үкіметке нақты көмек алушыларды ғана қолдай отырып, көмек тағайындауға бақылауды күшейтіп, алаяқ­тық және жемқорлық деректері бо­йынша назарға іліккендерді қатаң жазалауды тапсырды.

Қасым-Жомарт Тоқаев жаңадан жұмыс орындарын ашумен қатар, мүгедектігі бар адамдарды қолдауды да қатаң тапсырды.

Мемлекет басшысы кеңейтілген отырыс барысында Елбасының бастамасымен жарияланған Жастар жылында жастармен қоғамдық-идеологиялық жұмыс жүргізу өте маңызды міндет екенін атап өтті.

Президент азаматтардың еңбек құ­қықтарын қорғау мәселелеріне ерекше көңіл бөлу қажеттігін айтты.

– Биыл Атырау қаласында бірдей жұмыс атқаратын жергілікті және шет­елдік жұмысшыларға лайықты жалақы төлеп, әділеттілікті сақтауды тапсырдым. Үкіметке осы мәселенің анық-қа­нығына жетіп, шешуді тапсырамын. Егер инвесторлармен жасалған келісім­шарттарға өзгертулер енгізу қажет болса, бұл мәселені күн тәртібінде ұстау қажет. Әрине, бұл оңай шаруа емес, түсінемін. Дегенмен, бұл мәселені шешу қажет. Себебі ұлттық мүдделерді қорғау – барлық мемлекеттік орган­дардың басты мақсаты! – деп нақты­лады Президент. 

Қасым-Жомарт Тоқаев халықтың әл-ауқатына тікелей әсер ететін тағы бір маңызды бағыт – тұрғын үй мәселесіне де назар аударды.

– Бұл мәселені шешу үшін «Нұрлы жер» бағдарламасы жүзеге асырылуда. Биылғы жылдың 6 айында 5,7 млн шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл өткен жылдың осындай мерзімінің 98,1 пайызын құрайды. Сондықтан екін­ші жартыжылдықта кешігудің орнын толтырып, жоспарлы міндеттерге жетерімізге сенемін, – деді Мемлекет басшысы.

Осыған қарамастан, аймақтардағы пәтер кезегінде тұрғандар саны 2012 жылдан бері 2 еседей өсіп, 487 мың адамнан асқан.

Қасым-Жомарт Тоқаев тағы бір өзекті мәселе ретінде білім беру және денсаулық сақтау салаларын күшейте түсуді атады.

Мемлекет басшысы денсаулық сақ­­тау саласындағы жағдайдың жақ­сар­­ға­нын, халықтың 50 пайызы меди­ци­налық қызмет сапасына көңілі толатынын атап өтті. Алайда, ауыл мен қаладағы ме­дициналық қызмет сапасы мен нә­рестелер өлімі көрсеткіштерінде алшақ­тықтар әлі бар.

Президент медициналық қызмет сапасын арттыру кадрлардың деңгейін көтеруге тікелей байланысты екенін және 1 маусымнан бастап сала қызмет­керлерінің жалақысы 30 пайызға кө­терілгенін айтты. Бұл үшін Үкіметтен 45 млрд теңге бөлінген.

Сонымен қатар Мемлекет басшысы өңірлерді дамыту, мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет сапасын арттыру мәселелеріне де ерекше маңыз берді. Мәселен, Қасым-Жомарт Тоқаев әрбір ұлттық холдинг пен ұлттық компаниялар Қазақстан халқына тек пайдасын тигізіп, шығындары туралы қор­қынышты түс тәрізді тезірек ұмы­тулары тиіс екенін қадап айтты.

– Елбасы оларды экономиканы, инфрақұрылымдарды және индустрия­ны дамытатын даму институттары ре­тінде құрды. Бір сөзбен айтқанда, олар­дың міндеті – халыққа қызмет ету! Мемлекеттік холдингтер үшін құры­лымдарын кеңейтіп, табыстарын арттыру – басты мақсат болмауы тиіс. Олар­дың көбі – монополистер, демек табыстарының дені – халық пен азамат­тардың шығыны, – деді Мемлекет басшысы. 

Одан әрі Мемлекет басшысы аталған саланы жетілдірудің тың жолдары мен нақты ұсыныстарын ұсынды. Мәселен, енді министрлердің орынбасарларына «Болашақ» бағдарламасы арқылы білім алуға тыйым салынбақ. Қ.Тоқаев Вице-министрлер білімдерін өз қаражаттарына және бос уақыттарында жетілдірсін деген ұсыныс білдірді.

Отырыс соңында Президент Үкімет пен әкімдердің жұмысының негізгі мақсаты – халықтың табысын көтеріп, әл-ауқатын жақсарту, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамаларын одан әрі жалғастыру екенін еске салды.

– Жүзеге асырылып жатқан барлық мемлекеттік бағдарламалар, ең алдымен, халқымыздың тұрмыс сапасын арттыруға бағытталуы тиіс. Сондықтан осындай аса жауапты міндетті жоғары деңгейде атқаруымыз керек. Бұл ең ал­дымен егемен еліміздің бүгіні үшін аян­баған ата-бабалардың ісін жал­ғастыру деп түсінуіміз қажет. Асқар Ұзақбайұлы Мамин басқарып отырған Үкімет алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыруға қабілетті. Кәсіби деңгейі жоғары, мүм­кіндіктері мол. Біз бұл күрделі кезеңнен де абыроймен өтеміз. Оған мен кәміл сенемін, – деп ойын қорытты Мемлекет басшысы.

Бауыржан МҰҚАН,

Серік ӘБДІБЕК,  

«Egemen Qazaqstan».