Сыр бойы

Сырдарияның теңізге құярлығында осындай бір момын ауыл бар.  150 түтіннен асар-аспас, мыңға жетпейтін халық қоныс тепкен. Жай жатпағаны белгілі, тірлігін тиянақтап, өзінше қарекет етуде. Бұл ауыл 1974 жылы өз алдына кеңшар болып құрылғанша Карл Маркс совхозының (қазіргі Бекарыстан би) бөлімшесі болған. Ол кездегі Карл Маркс Қазалыдағы маңдайалды шаруашылық, күріш егумен айналысқан айтулы ел.

Жаңақұрылыстың табиғаты бай, бір жағы ну тоғайлы қамыс көлдері, екінші жағы жазықты, көктем шыға алуан түске боялып, мал-жанға өрісі мол жайлауға айналады. Ауылдың іргесіндегі Ақбасты көлінің өзі  тұтастай халықты асыраған. Тұнық суда қаяз, сазан, ақбалық, шабақ, тістілерімен бірге ондатор өріп жүрсе, көл қамысын қалың қабан жайлайды. Қырғауылы мен қояны өріп жүр. Шабындығы мол «Алтынтапқан», «Жайынды» көлі, «Сарыайғыр» мен «Қосүйтам» алқаптары, Үшайдын, Нау­ша, Қызкеткен, Төбеқайыр мал өрісіне қолайлы жер. Қала тіршілігінен тым алыс жатқан жаңақұрылыстықтардың басты кәсібі де осы төрт түлікпен байланысты.

Жаңақұрылыста «жұлдызым көкте, бақытым елде, несібем жерде» дейтін жұрт тұрады. 1974 жылы ауыл ірі қара бағы­тындағы шаруашылық болып қай­та құрылған соң, онсыз да атакәсіпті игеріп отырған ша­р­уа ел түлеп сала берді. Бүгін­де тұрғындардың жеке қожалы­ғында 1700-дей мүйізді ірі қара, 2300 бас уақ мал, жылқы мен түйесі 600-ге жуықтаған. Ал ша­руа қожалықтары есебінде мың бастай мүйізді ірі қара мен жылқы бар. Ауылдық округ бой­ынша түрлі шаруашылық жұ­мыс­тарында 14 жеке кәсіпкер, 9 шаруа қожалығы, 1 селолық тұ­тыну кооперативі жұмыстарын жасауда. Тәуелсіздіктің 27 жылында Жаңақұрылыс халқының әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы өскені байқалады. Халыққа қыз­мет жасайтын орта мектеп, 50 орындық «Балбөбек» бала­бақ­шасы, дәрігерлік пункт, 12 мыңға жуық кітап қоры бар кітапхана, клуб, күнделікті ауыз сумен қамтамасыз етіп, әрбір үйге таза су тартқан Арал-Сарбұлақ су ме­кемесінің жұмысынан бөлек, басқа да жайлы істері жетерлік. Жақсы іс демекші, кешегі жаңа жыл қарсаңында  жаңа фельдшерлік-акушерлік бекет ашылды. Аудан әкімі Мұхтар Оразбаевтың өзі келіп, тұрғындардың қуаны­шы­мен ортақтасты. Бекетте әйел­дерді қарау, екпе, науқас­тарды қабылдау, дәрі егу, ДОТС және тіркеу бөлмелері қарастырылған. 1 фельдшер, 1 акушерка және 2 мейірбике ауыл тұрғындарына жаңа ғимаратта қызмет көрсетуді бастап кетті. Ауыл ақсақалдары Елбасы саясатының нәтижесінде осындай жаңа ғимараттардың бой көтергеніне риза­шы­лықтарын біл­­діріп жатты. Атақоныстың бұдан да өзге табыстары қандай?

Ілгеріде ауылда кәсіпкер деген ұғым болмады. Шыны керек, саудамен айналысқан жоқ емес, нарық заманында Түркістаннан киім-кешек, Қазалыдан азық-түлігін тасып, ауылға керегін қамтамасыз етіп, айлық пен зейнетақыда жинап алатын жеке адамдар болмады емес, болды. Айналып келгенде, жергілікті халық оларды кәсіпкер деп емес, саудагер не «кәмерсант» деп айта салатын. Ал бүгінде кәсіп ашып, оның көкжиегін кеңейтіп отырған ауыл азаматтары баршылық. Шағын және орта бизнесті дамытуды үкіметтен пайызы төмен несие алып тіршілік еткендерден бөлек, қолда бар дүниесін жаратып, жұмысын жандандырып жүргендер көп. Аманкелді Есімов, Үрсұлу Жанжұмаева, Асылбек Тұрғанбаев, Кішкене Молдадосов сынды аға буыннан бөлек, жастар да жетеді.  

Өткен жылы «Қараарық» каналы бойынан «Әулиетөбе» шар­уа қожалығы 50 гектар және «Бірлік» шаруа қожалығы 2 гек­тар жерге жоңышқа екті. Дай­ындалған құнарлы мал азы­ғы аудан көлеміне сатылды. «Әулиетөбенің» басшысы Аман­келді Есімов бұдан бұрын да өз еңбекқорлығымен көзге түскен, ауданға белгілі жігіт ағасы-тұғын. Одан бөлек Есімовтің ауыл іргесіндегі «Соркөл» көліне балық өсіретін тоған шаруашылығын ұйымдастыруы да тегін емес. Жіберілген шабақтың бір-екі жыл өте ауыл халқына арзан бағада өнім болып ұсынылатынын есептемегенде, қос аудан көлеміне дәмді балық (сазан, мөңке) тарайтынына сенім де мол.

Сонымен бірге несие алуға ниет білдірген азаматтардың қаржыға қол жеткізуіне ауылдық әкімдік тарапынан кеңестер ұдайы беріледі. Бір ғана мысал, облыстық өңірлік инвестициялық орталық арқылы Ербол Жаңабаев мүйізді ірі қара малын өсіруге – 4 млн, Досбол Әбділғаниев жылқы малын өсіруге 2,6 млн теңге алған. «Бизнес-Бастау» бағдарламасы ар­қылы оқып, өз жобасын қорға­ған Нұржан Қуанышов жылқы малын өсіруге 2 млн теңге алса, Жарылқаған Мұратов 5 млн теңге қаржы алып, кәсіптерінін дөң­гелентуге кірісті.

Кәсіпкерлердің ішінде жасы «Қожағұл ата» шаруа қожалы­ғы­ның төрағасы Елнұр Елшекенов. Ол  «Ықылас» шаруа қожалы­ғы­нан қазақтың ақбас сиыры тұқы­мынан 21 бас қашар және Батыс Қазақстан облысынан 1 бас бұқа алып, асылтұқымды мал шаруашылығын құрып, жұ­мыс жасауда. Елнұр сонымен бір­ге мүйізді ірі қара малын бор­да­қылау мақсатында 60 басқа ар­нал­ған бордақылау алаңын да салған.

«Бизнес-Бастау» бағдарла­ма­сы арқылы 3 азамат кәсіпкерлік не­гіздерін оқыту курсынан өт­кен, сертификаттарын алып, не­сие алуға құжаттарын дайындап, «Бизнес-Кеңесші» бағдарламасы арқылы 2 азамат кәсіпкерлік негі­зінде сертификат алып, өз кәсібін ашқан. «Сыбаға» бағдарламасы арқылы 3 шаруа қожалығы және 2 кәсіпкер мал басын асылдандыру жұмыстарын нәтижелі жүргізіп, мемлекет тарапынан берілген субсидияларды  алуға қол жеткізген.

Көлік түгілі өзіңнің өзегің талатын ескі жолмен ауданға қарай шапқылап, тіршілігін бітіретін Жаңақұрылыс жұртына бұл тақырып жырлан­ғалы 30 жылдан асты. Байқасақ, осы жыл ішінде талай көлік пен адамның сау сүйегін сықырлатқан жабайы жолдан құтылар мезет те жақындапты.

Өткен жылда Арал ауданында жол жөндеу жұмыстары қарқын алды. Шалғайдағы Тоқабай, Қа­рақұм, Қызылжар мен Райымға қа­рай жол салынып, Арал қаласы­ның ішінара өз көшелеріне асфальт төселіп жатты. Солардың ішінде Жаңақұрылыс пен көр­шілес Қазалы ауданына қарасты Бекарыстан би елді мекені ара­лығындағы 33 шақырым жолдың 23 шақырымын орташа жөндеуге республикалық бюджеттен  282 млн 372 мың теңге бөлініпті. Осынау қаржыға бүгінде жол құрылысының жұмысы басталып, техникалар желісі тартылған. Бұй­ырса, түзу әрі тақтайдай жолмен қалаға тартып кететін күн де алыс емес.

Айтпақшы, ауыл тұрғындары­ның көлік қатынасына 3 жеке кәсіпкер қызмет көрсететінін айт­пасқа болмас. Қазалы ауданынан тұрмыстық қажеттіліктерін алатын халыққа күнделікті автобус жүрсе, аудан орталығы Арал қала­сына аптасына екі рет көлік қатынасы жолға қойылған.

Келешекте елдің тұтқасы – са­палы білім, саналы тәрбие алған кейінгі буында екені айдан анық. Туған елден түлеп ұшар қарлығаштарын дайындау­да елдегі №74 орта мектеп ұс­таздары оқ бойы озып тұр. Айтпақшы, ауыл халқы мен 200-дей оқушы көптен күткен еңселі оқу ордасына 2015 жылы кірген болатын. Екіқабатты, заманауи оқу құралдарымен жабдықталған, еңселі білім ұясы елді қуанышқа бөлегенін білетінбіз. Жаңа қоныс құт-берекесін ала келіп, содан бері аудан бойынша ҰБТ-да алдыңғы қатарға шығып, жылма-жыл  үміт күтіп, додаға қосқан оқушылары білім жетістігімен қуантып ке­леді. Былтырғы оқу жылында да бітірушілер ҰБТ-дан жоғары көрсеткішпен алға шықса, озат оқушы Әсет Оразбаев «Алтын белгі» иегері атанған болатын.  Осыдан 3 жыл бұрын тіпті осы мектепте химия-биология пәнінің мұғалімі Темірбек Сүйеубаевтың ауданаралық ұстаздар арасында биология пәнінен өткен олимпиадада бас жүлдені ұтып алып, жеңіл көлік иесі атанғанын ешкім ұмыта қойған жоқ. Еркін Нұржанов, Ғалым Шалбаев, Ақ­ілгек Байбосынова, Гүлсара Әй­мішова, Жұмагүл Исаева сынды мерейлі мұғалімдер ізін басқан Мейіржан Базарбаев, Әріп және Жансая Елшекеновтер, Райымбек Ақмырзаев сынды жас мамандар түрлі іс-шарада топ жарып жүр. Бұдан өзге білім ордасының таусылмас жетістігі айта берсең көп-ақ.

Жарқын істері жалғаса бере­тін ауылдағы осы бір шаңы­рақтың ендігі тілегі біреу. Мұн­дағы ұстаздардан бөлек ауыл ақ­са­қалдары да мектеп атына 1953-1962 және 1968-1974 жылдары мектеп директоры болған, туған жерден табан аудармай, одан кейінгі жылдары ауылдық ке­ңестің төрағасы болған Елшекен Қуанышбаевтың есімі берілсе дейді.

– Тарихты қашанда адамдар жасайды. Тарихтың тірек тұтар тұлғасы да, иесі де адам, сондықтан да сол қиын кезеңде елдің жұ­мысы алға басуына тер төккен, өз үлесін қосып, қиын кезеңнен шығара білген сол кездегі совхоз директоры Құлмырза Тілеуов, ау­ылдық кеңестің төрағасы Елшекен Қуанышбаевтың еңбектері Жаңақұрылыс үшін ұшан-теңіз. Ауыл мектебіне Елшекендей абзал ақсақалдың атын беру өте лайықты іс деп санаймын, – дейді ауыл ақсақалы Әжайып Сарманов.

Өткен жылы Жаңақұрылыс жеріндегі «Қараарық» және «Нұ­ралы» жарма каналдарына облыс, аудан әкімдігінің қолдауымен жер актісі мен техникалық құжаттары жасалып, облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу департаменті жанындағы Табиғат коммуналдық мекеме­сінің теңгеріміне өткізілді. Жаңа­құрылыс халқының ең өзек­ті мәселесі де осы, тыныс-тір­шілігі «Қараарық» каналына бай­ла­ныс­ты болып тұр. Егін егіп, тары салатын мұндағы жұрт­қа канал арнасы қайта жөн­делсе, жаңақұрылыстықтарға диқан­шы­лық жат тірлік емес.

Екінші қүрделі мәселе – ауыл­дық клуб. Клуб қызметкерлері бұрын 1 адаммен шектелсе, бү­гінде 4 штатқа көбейіп, ауыл жастарымен бірлесе жұмыс жасап келеді. Бір қызығы, белсенді және талантты жастардың басын қосар мәдени ошақтың жағдайы онша емес. Әсіресе, қыста өтетін түрлі шараларда клубтың ішкі температурасы сырттағы суықты жолда қалдыратындай. Қыста көп жағдайда жабық тұрады. 30 жылдан бері тиіп-қашып жөн­деу жүргізілген бұл мекемеге еш­кімнің де өкпесі жоқ шығар. Қосымша айтар мына бір қисын­сыз көрініс тағы бар. Ауылдың қақ ортасындағы «Тағзым» ескерткі­ші (Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің ескерткіші) қойылған  саябақтың сырты қоршауға алынып, тал-шы­бықтар қайта отырғызылса де­ген жақсы бастама бар. Әйт­песе, көрінгеннің ешкі-лағы жайы­лымға айналдырған саябақтың жыл­дан-жылға сиқы қашуда. Тіл­­шілік тіршілікпен жүріп, осы қисынсыздықты жаз­бауға тізгінді тарта алмадық. Әлі де болса ажарсыз клубтан да, аяқ судың азабынан да құтыламыз деген үміт жоқ емес.

Жергілікті жердің тумасы, осы жердің ой-шұңқырына дей­ін білетін Биғали Әбдраймов Жаңақұрылыстың әкімі. Өз ауылына шын жаны ашитын азамат екені сөзінен де, ісінен де көрініп тұр.

Биғали басқарып отырған ау­ыл­дық округтен көп игі жұмыс­тардың ізін анық байқадық. Соң­ғы 3-4 жылдың өзінде жақсы бас­тамалар өз жолын тапқан. Елдің аудан орталығынан алыс­та жатқаны ескеріліп, ауылдық амбулаторияға ауыр науқастарды тасымалдауға көлік алынды. Ауылды жарықтандыруға ықпал жа­сап, 2,1 шақырымға жарық шам­дары орнатылды. Бұл қысты күндері мектепке баратын оқу­шылар үшін жақсы болды, оқу­шы­лардың қуанышында шек жоқ. Жұмыссыздарды жұмысқа ор­на­ластыру ауылдық ардагер­лер кеңесі, қоғамдық кеңес мүше­лерінің ұйғарымымен ойласа отырып, жүзеге асырылатын болды.

– Елбасы ауылдық жерлерде кәсіпкерлікті дамыту, оның ішінде шаруа қожалықтарын ке­ңі­нен ашуға жұмыс жасауды міндеттеді. Бұл ретте облыс бас­шылығының жарқын бас­та­ма­ларын жақсы білесіздер. Міне, осы бағытта «Қараарық» ка­на­лының бойынан бірнеше ша­руа қожалықтарын ашу және егіс алқаптарын кеңейтіп, ша­бын­дық жерлерді ұлғайтып, «Сор­көл», «Тәбекен» көлдеріне су жі­беріп, тұрақты түрде балық өсіруді әрі қарай жалғастырсақ деген ойдамыз. Құс фермасын ашып жергілікті халықты кәсіп түрлерімен айналыстырып, кәсіп­керлікті ұлғайтсам деген  мақсат та жоқ емес. Ауыл халқына ұялы байланыс құрып беру де күн тәртібінде тұр, – дейді ауыл әкімі.

Былтыр  ауыл боп жиылып, Алланың үйі – мешіт қабырғасын асарлатып тұрғызуды бас­тап кетті. Өз хал-қарекетінше ақ­ша­лай да, малдай да үлес қосқан тұрғындардан бөлек, Жаңа­құры­лыстан шығып, сыртта түрлі қыз­метте жүрген азаматтар да абы­ройлы асардан тыс қалмады. Тұтастай қабырғасы тіктеліп, күн жылына күмбезін көтереміз деп отырған иманды елдің игі іске бірліктің арқасында барып отырғаны айдан анық. Сонымен бірге ауыл мектебінен түлеп ұшқан жастар легі туған жер төсінде түрлі кездесу ұйымдастырып, бірі аялдама салып берсе, енді бірі тал отырғызып, ауылдың кіреберісіне өрнектеп, әсем арка орнатты.

Тәуелсіздік арқасында дария жағасында жатқан Жаңақұры­лыс­та жоғарыда айтқандай, жа­ғым­ды жұмыстар атқарылғаны рас. Халыққа қызмет жасайтын азаматтар мен ақыл қосар ақса­қалы аман болса, ел абыройы бұрынғыдан да асқақтай бермек. Біз баяндап өткен ізгілікті істің бәрі ауыл халқының ауызбіршілігі емес пе?!