Сыр бойы

Көптің арасында «Жолдауды оқыдық, тыңдадық,  несіне айта береміз?» деушілер жеткілікті шығар деп ойлаймын. Ойым дұрыс болмаса,  қуана тұрып, кешірім сұраймын. Бізді қоршап, ойымызды сан жаққа тартып жүрген құбылыс­тардан қазіргі кезде бас айналады. Ал, шашыраңқы ой сізді қозғайтын күшке айнала алмайды. Бірақ сол ойды бірнеше рет қайталап, назарыңызды жинақтауға және оның күшін арттыруға болады. Яғни, әлсіз әрі шашыраңқы ойлар – әлсіз және шашыраңқы күш те, мықты әрі жинақталған ойлар – мықты және жинақталған күш болып саналады. Ойды белгілі бір бағытқа шоғырландыруда пікір алмасудың орны ерекше.  Сондықтан ісімізге, өзімізге қажетті идеяларды үнемі қайталап, ойымызды, ісімізді нақтылап отыруымыз керек. «Бұндай  ой бөлісуден не біле аламын? Не істеуім керек? Үміт артарым неде?» деген сұрақтарға жауап аламыз, өзімізді қозғаймыз, санамызды серпілтеміз. 

ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев­тың кезекті Жолдауындағы  тарау­лардың   барлығы еліміздің  эконо­микалық  дамуы және өмір сапасын арттыруды үйлестіріп, біртұтас қарастырылуымен  маңызды болды.

Елбасымыз «Әрбір Жолдау­ым­да халықтың тұрмыстық, әлеу­меттік жағдайын жақсартуға ба­ғыт ұстанамын» деген  сөзімен  жа­ңа  Жолдаудың мақсат-мұратын  бір­ден анықтап берді.

Жолдау – негізінен алдағы ат­қа­рылар жұмыстардың бағыт-бағ­дарын анықтайтын бағдарламалық құжат. Осының негізінде Үкіметте жалпыұлттық іс-шаралар жоспа­рының жобасы жасалады. Облыс­тағы атқарылар шараларды облыс әкімі Қ.Көшербаев Жолдаудан кей­ін өткен облыстық активте жан-жақты талдап, әр сала бойынша ше­гелеп тапсырды. 

Өңір басшысының баяндама­сын тыңдағандар, газеттен оқы­ған­дар облысымызда көп үде­рістер алдын ала дұрыс болжанып, жұ­мыс жасалуда екенін байқаған бо­лар. Оның ішінде тұрғын үйге қолжетімділікке байланысты «Ор­да» бағдарламасы, жастарға қам­­қорлықтың кешенді шаралары, әсі­ресе, кәсіпкерлікті дамыту жұ­мыс­тарын және басқа да баянды бастамаларды айта аламыз.

Бүгінгі заманның ерекшелігі, жа­һандық және жергілікті, жеке проблемалар өзара тоғыса түсуде. Осындай жағдайда, еліміз­дің та­бысқа жетуінің кепілі, Отаны­мыз­дың негізгі байлығы – адам капи­­талының даму мәселесі болып отыр. Бұл өз тарапында қазақ­стан­дық­тардың әл-ауқаты­ның өсуіне тікелей байланысты.

Өкінішке орай, біз адам   ре­тінде «Жолдау маған не бе­реді?» деп қана күтеміз. Керісінше, «Жол­дау менің тұлғаға айналу мүм­кіндігімді пайдалануыма тағы қандай әсері болады?» деп қабылдауымыз қажет. Өйт­кені, мемлекет өз тарапынан халқы­мыздың өмір сапасын арттыру жұмыстарын үнемі жүргізіп келеді. Мысалы Жолдаудағы ең төменгі жалақының 28 мыңнан 42 мың теңгеге өсуі еңбегі төменгі тарифпен бағаланатын халықтың аз қамтамасыз етілген бөлігін ынталандыратын болады.

Әрқайсымыздың әл-ауқаты­мыз­­дың сапасы табысымыз­дың өсуі­­мен тығыз байланысты. Ал оған «еңбек етсең ерінбей, тояды қар­ның тіленбей» дегендей, өз кә­сі­бінің озық маманы немесе же­ке кәсібін жақсы деңгейде да­мы­та алғанда ғана қол жеткізе ала­мыз. Тарылмай, тарықпай өмір ке­шу­дің бір ғана жолы – еңбек ету, кәсібіңді иелену. Озық 30 елдің қа­та­рына еркін енуіміздің кепілі – кә­сіпкерлікті экономикамыздың алдыңғы қатарына шығару. Кәсіп­кер­лік қасиетті ұлтымыздың ең жа­қын досы болғанда тәуел­сіз­­дігіміз тұғырлы бола түседі. Көш­басшылықтың алуан қырын қам­титын құбылыс ретінде кәсіп­керлік еркін болудың негізгі тетігі.  Еркіндікті сезіне алғандар ғана ер­кін ойлап, көтеріңкі көңілге ие бо­лады.  Көңілді болсақ, ойымыз да сергек. «Тарылмай жүрсең кө­ңіл әдемі, тарықпай жүрсең өмір әдемі» екенін ұмытпайық.  Он­дай­да жақсы ойлар сізді ал­ға сүй­рейді. Көңілсіз ой алға ба­суы­ңызға мүмкіндік бермейді. Көз­қарас сал­ғырт болса, өзімізді тө­мен бағалап, арманымыздың асқақ­тығынан ай­ыры­ламыз. Ал армансыз адам, қа­нат­сыз құспен тең.  

Облыс әкімдігі, облыстық мәс­лихат, «Нұр Отан» партиясы об­лыстық филиалы, облыстық қо­ғамдық кеңес, кәсіпкерлер пала­тасы бірлесіп кәсіпкерлікті жап­пай қолдау шараларын қолға алды. Мақсат – тұрғындардың эко­­но­микалық сауатын көтеру, олар­­ды бизнеске тарту,  өз-өзде­ріне деген сенімді күшейту, жер­­гі­лікті атқарушы билік пен қар­­жылық ұйымдарды осы жұ­мыс­қа жұмылдыру. Қазіргі төр­тін­­ші технологиялық революция жағ­дайында тек мемлекетке арқа сүй­еп қалған халықтың бәсеке­лес­тікке төтеп бере алмасы әбден анық. Мемлекет өз тарапынан мол мүмкіндік қалыптастыруда. Алай­да, социалистік сананың әсе­рі­нен көпшілік «үкімет аш қал­дырмайды» деген түсініктен әлі де алшақ кете алмай жүр. Тек   мемле­кетке сеніп қалмай, өзің әрекет жа­сағаның дұрыс. «Кәсіпкер» сөзі фран­цуз тілінің «әрекет жасау» де­ген сөзінен шыққан.

Әрбір адамның басты арма­ны­ның бірі – еркіндікте болуы. Ал, еркіндік дегеніміз – өзгеруге еш кедергінің болмауы. Жаңа технологиялар, роботтандыру мен автоматтандыру адам капиталына де­ген талаптарды күннен-күнге кү­шейтуде.   Мамандықтардың бұ­рын­ғыдан да нақтыланып, жіктеле түсуі адамдарды дараландырады, бәсекелестік тудырады, шеңбері тар мамандардың пайда болуы­на әкеледі, жеке адамдардың өзге­рістерге бейімділігін талап етеді. Адамдардың барлығына дерлігі өмірінің толыққанды проблемасыз болғанын қалайды. Бірақ проблемалар өмірдің маңызды және мағыналы бір бөлшегі екенін мой­ындауымыз қажет. Өзгеруге ын­талы, өмірге сенімді, бойында рухы  мықтылар үшін ғана проблема қасірет емес, қайта жетістікке  жетелейтін  құбылыс  болып сана­ла­ды. Өмірге бейімделмегеннің ісі өн­бейді. Сондықтан, кез келген уақытта өзгеруге дайындығымызға қа­тысты өз-өзімізге баға бере алуы­мыз әрқайсымыз үшін өте ма­ңызды. Өйткені, өзін-өзі тө­мен бағалайтын адамдар өзіне жо­­­ға­ры баға беретіндерге қара­ған­да тағдырдың тәлкегіне тез тү­­седі. Бұл процесте әрбір адам­ның қамқоршысы тек өзінің қабі­лет­­тілігі екенін түсінуі бұлжымас қа­ғи­да деп білеміз.

Әл-ауқатымызды күшейтуде ар­тық ысырапшылдық пен не­гіз­­сіз шы­ғындардан бас тартып, үнем­ді­лікке үйренудің ор­ны ерекше. Бас-көзсіз несиеге, қарызға ұрыну бо­рышқа баты­рады, алдыңызды бол­жауға мүм­кіндік бермейді, ең­се­ңізді езіп, жі­геріңізді жер етуі ық­тимал. Қарыз күліп кіріп, жылап шығады. Табыс көп тапқанның емес, көп үнемдегеннің қолына жи­налады.  Белгілі бір кәсіпкер айтып еді: экономистердің зерттеуі бойынша әрбір адам өз табысының 15-25%-не дейін жинаса әлем­де ешқандай кедей болмайды екен.

Әл-ауқатымыздың екінші сипаты – өмір сүру деңгейіміздің артуы екені анық. Бұл дегеніміз – білім алу, денсаулығымызды сақтауға, тұр­ғын үйге қолжетім­ділік, қауіп­сіз жағдайда өмір сүру құқық­та­ры­мыздың жүзеге асуы. Бұл бағыт­та­ғы елде атқарылар жұмыстарды Ел­басы Жолдауда, ал облыстағы жұ­мыстар туралы облыс әкімі активте айтып шықты.

Осының ішінде мамандығым пе­дагог болған соң, өзім Жолдау­дың адам капиталы мен білім беру бағыттарындағы жобалары­на ерекше көңіл бөлдім. Барлы­ғымызды шаршатқан басы бар да соңы жоқ реформаларға шектеу қойылады деп түсіндім. Елбасы барлық бі­лім орындарын Назарбаев зият­кер­лік мектептерінің стандартта­рына келтіруді мін­деттеді. Енді­гі жұмыстың басым бағыты ұстаз­да­рымыз бен өзіміздің, ата-аналар­дың қолында.

Өкінішке орай, кезінде Мағ­жан ақын «Алты Алаштың басы қо­сылғанда төрдегі орын мұғалім­дікі» деп көрсеткен мұғалім қыз­метін төрден емес, төменнен кө­ре­тін басшы да, қосшы да  ата-ана да арамызда жеткілікті. Қа­зір­гі таңда ұлды емес, ұстазды кі­нәлауға даяр тұратынымызды жоқ­қа шығара алмаймыз. Мұғалім білім беруге, ал оқушы білімді алу­ға құлықты болуға тиіс. Біз білім беру деген сөзді, білім алу де­ген сөзбен өзектендіруіміз керек. Осы бағыттағы жауыр болған проб­лемаларды Елбасының тап­сыр­ған «Педагог мәртебесі туралы» заң қабылданғанда бір жа­ғы­на шығарамыз деп ойлай­мын. Мұ­ғалім мәртебесінің көте­рі­луі заң ғана емес, оны іске асы­ру­ға ұстаздар қауымының да қа­тысу белсенділігіне де тікелей қа­тысты. ХХІ ғасырда оқи, жаза алмайтындар сауатсыз болып са­нал­майды,өзіне, керекті білім алу мүмкіндігін тиімді пайдалана ал­мағандар сауатсыз болып табылады. Осы жұмыстардың басты ұй­ыстырушысы – білікті ұстаз және оның беделі.   

Әрине, мұғалімдердің беделіне қағазбастылық, табыстың төмен­ді­гі, ата-аналардың шектен тыс ша­ғымы, біліксіз, білімі төмен адам­дардың мұғалімдік қызметке ор­на­ласуы сияқты факторлар кері әсер етуде. Сонымен қатар, бізде білімге қатысты ақпараттар білім беру ме әлде үгіт-насихат па ешкім ажыратып жатқан жоқ.  Білім мен тәрбиеге кері әсер етер ақпаратты «жерден жеті қоян тапқандай» жарыса жариялап жатамыз. Осындай негативтер арқылы, тіске жұмсақ екен деп білім саласын жамандап, баламыздың алдында ұстаз бе­делін түсіргенде ұтарымыз не? Ертең сол мекемеге өз баламыз бар­май ма? Оның үстіне біздің кей­бір мұғалім әріптестеріміздің өзі байбалам салушылық ақпарат­тар­ға үн қосып, оның өршуіне ат­салысып жатады. Ондай да қай­та тұрғындарды ащы да болса са­бырға тәрбиелеу зиялы адам­дар­дың жұмысы емес пе? «Сабыр»  араб тілінен алғанда өте ащы, бірақ керемет емдік қасиеті бар шөптің атауы. Сондықтан ұстаздар да ақ­парат таратқанда абай болғаны дұ­рыс. Өйткені, қоғамның басым мүшесі мұғалімдерге құрметпен қа­райды, оларға иланады. Бұдан мұ­ғалімдер беделі артпаса, түспей­ді. 

Ең бастысы, әрбір мұғалім,   ма­ған ата-аналар ең қымбат дүниесі – ұрпағын аманат қылып отыр ғой, өз ар-ұятымыздың алдында таза болуға ұмтылуымыз керек деп намысқа тырысқаны абзал. Ал аманатқа адал болу қазақ үшін, ең қадірлі қасиеттің бірі. «Ұстаз ұстаз емес шәкірті үшін күймесе, шәкірт шәкірт емес ұстазын ол сүй­месе», – деген тәмсіл осындайда айтылған болар. Сол қасиетке мен лайықтымын деген өз-өзімізге сенімділік қалыптастыра алсақ керемет жетістіктерге жете аламыз.

Ендігі жерде маманның қабілеті  қолындағы дипломмен емес, оның бойындағы роботтар, сандық технологиялар  алмастыра алмайтын қасиеттермен өлшенетін болады. Өйткені роботтар атқаратын жұ­мыстарды адамның атқаруы қажет етілмейді.

Технологияның дамуына байланысты 2020 жылға қарай 7,1 млн жұмыс түрлері еңбек нарығынан шығып қалады. Феодализмде не­гіз­гі қор жер болды, капитализмде – капитал, ал қазір адамның тұл­ғалық қасиеттері негізгі қор болып табылады. 

Елбасы Жолдауда «Білім беру ісінде 4К моделіне: Креатив­ті­лік­ті, сыни ойлауды, коммуника­тив­тілікті дамытуға және командада жұмыс істей білуге басты назар аударылуда» – деп атап өтті.

Бұл дегеніміз:

– Танымдық икемділігі, бір идея мен міндеттен екіншісіне тез ауыса алу қабілеттілігі;

– Сыни тұрғысынан ойлауға, мол ақпарат тасқынын тез игере білуге қабілетті болу;

– Өз мақсатыңызға сенімді бо­лу және пікірлес тұлғаларды таба білу;

– Жаңа нәрселердің көбін өз алдына үйрену, оқу қабілеттігінің жоғары болуы;

– Біреуді сынай берудің орнына өз озық тәсілдеріңізді ұсыну, ең тиімді жолдарын өмірде іске асыра білуге қабілетті болу;

Бұның бәрі қашсаң құтыла  ал­­майтын заманның талабы. Тіп­ті болмаса өзіміз көнбесек те, ұр­па­ғымызды қателікке ұрындыр­май­ық. Осыдан технологиялық, эмо­ционалдық ой-санадан басқа, табысқа жол ашатын тағы бір қа­сиет – рухтандыру идеясы. Адам өзін қанша тәуелсізбін деп сана­ға­нымен, қоғамнан тәуелсіз бола алмайды. Технологияның адам­дар­дың бір жақты ойлауына, сөйтіп томаға-тұйықтыққа әкелетін қаупі бар. Екеуара кездесіп, қазақша айтқанда, жақыныңмен ашық-жар­қын сөйлесуге қасыңда тұрған те­лефоннан қорқатын жағдайға жет­тік. Қазір тіпті ата-анамен бала бір бөлмеде отырып, сөйлесуден қалып барады. Сонда неке, отба­сы, жастар тәрбиесі, қалада бір­ле­се өмір сүру сияқты, т.б. ортақ құндылықтар мен игіліктерді не істейміз?  Сол үшін барлығымыз ортақ мақсат жолындағы ортақ игі­ліктер мен мүмкіндіктерді бір ар­наға тоғыстырып, барлық күш-жігерімізді қоғамдағы тұрақ­ты­лықты сақтап қалуға күш салуымыз қажет. Тұрақтылық барлық жетістіктің бастауы. Бұндай нә­ти­желер билік пен қоғам мү­ше­лерінің өзара сенімділігі мық­ты болған жерде болады. Осы­дан барып, Жолдаудың негіз­гі мақ­саты адам бойында сенімді­лік қа­лыптастырып, әрбір қазақстан­дық­­тардың еліміздегі, өңіріміздегі өзгерістерге атсалысуына  жұмыл­дыру болып шығады. 

Біз бүкіл ақыл-ойымызбен, жү­регімізбен, рухымызбен, физи­ка­лық күшімізбен саналы, еркін түрде ұжымдаса жұмыс жасаған жағдайда дамимыз, жетіле түсе­міз, әл-ауқатымыз арта түседі. Технология қанша дамығанымен табиғи, адами қатынасты ауыс­тыра алмайды. Жолдаудың нә­ти­желі болуы алдымен рухымыз, намысымыз,  жігеріміздің жоғары болуына байланыс­ты. Қазір әлемде «рухтастық сана» термині айналымға енді. «Төр­тінші өнеркәсіптік револю­ция» кітабының авторы Клаус Шваб: «рухтастық сана, яғни рух­­тандыру ортақ мәселелерді ұжым­дық және өнегелі ой-сана ар­қы­лы шешу» деп айқындайды. Бұ­дан ойға түйеріміз, бір-бірімізді жаңа жетістіктерге рухтандырып отырсақ, Жолдаудан әрқайсымыз өз жолымызды табамыз, көп мәсе­ленің  оң нәтижесіне жетеміз. 

 Наурызбай БАЙҚАДАМОВ, 

облыстық мәслихат 

хатшысы.