Сыр бойы

Кеше облыс әкімі Қырымбек Көшербаевтың төрағалығымен ­аппарат мәжілісі өтіп, онда бірқатар мәселе қаралды. 

Көктемгі дала жұмысының қоры­тын­ды­­сымен облыстық ауыл шаруашылығы бас­қармасының басшысы Бақыт Жақанов таныстырды. Айтуынша, биылғы егіс көлемі 177,1 мың гектар жерге межеленген. Өткен күзде шаруашылық құрылымдары 3236 гектарға күздік бидай егуді, 55,8 мың гектарға сүдігер айдауды қамтамасыз етті. Бүгінгі күні ерте егілетін дақылдар толық егіліп, барлық дақыл түрі бойынша межеленген егіс көлемі артығымен орындалды. Техника түгел, мине­ралды тыңайтқыштар мен гербицидтер біртін­деп жеткізіліп жатыр.

Диқандарды мазалаған бір ғана мәселе бар. Биыл ауыл шаруашылығы дақылдарын тұрақты суару көлемі 4,2 млрд текше метр болып бекітілді. 6 маусымдағы мәліметке қарағанда «Шардара» су қоймасына жоғарыдан секундына 126 текше метр су түсіп жатыр. Қоймаға 3,9 млрд текше метр су жиналып, одан төменге секундына 350 текше метр су тасталуда. Ал «Көксарайдан» жіберіліп жатқан су көлемі 300 текше метрге тең.

– Бүгінде осы екеуінде 5 млрд текше метр су жиналды. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 1 млрд 304 млн текше метрге кем. Облысқа жоғарыдан барлығы 635 текше метр су түсіп, оның 478,6-сы шаруашылықтардың егістік каналдарына жіберілуде, – деді басқарма басшысы.

Биыл су мөлшерінің жылдағыдан аз бо­ла­тыны туралы бұған дейін ескертілді. Со­ған қарамастан, кейбір шаруашылық құры­лым­дарының суды ретсіз пайдалануы тыйыл­май тұр. Оның үстіне, биыл көктем кеш шы­ғып, дала төсіндегі жұмыс та әдеттегіден кеш басталды. Дегенмен, диқандар тәуір нәтижеге жету үшін тынбай еңбектенуде.

Аймақ басшысы Сырдария өзенінде қалып­тасқан жағдай қатаң бақылауда болатынын, су үнемдеу шараларын ерекше қадағалау қажет­тігін қаперге салды. Осы орайда сусыз қалу қаупі бар егістіктерді анықтап, оларды сумен қамтамасыз етудің нақты жоспарын әзірлеу маңызды. Талап бойынша ендігі жерде егістік үшін су кестеге сәйкес беріледі.

Мәжілісте қаралған келесі мәселе – балық шаруашылығын дамыту және қорғау шаралары жөнінде облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Айдар Әбдуәлиев айтты. Кіші Арал теңізі мен 200-ден астам көлден былтыр – ­8 740, ал осы жылдың 5 айында 1687 тонна балық ау­ланды. Балық өңдеумен 8 зауыт айналысса, оларда 500-дей адам жұмыс істейді.

– Қазіргі кезде Арал қаласының индус­триялдық аймағынан «Аквакультура ЛТД» серік­тестігі балық өңдеу зауытын салып жатыр. Ол осы жылдың ІV тоқсанында іске қосылады. Сол кезде қосымша 50-60 адамға жұмыс табылады, – деді басқарма басшысы.

Сыр балығын сыртқы нарыққа шығару ісінде ілгерілеу бар. Биыл су маржаны экспортталатын мемлекеттер қатарына Голландия мен Қытай қосылды. Ал бұған дейін Ресей, Германия, Польша, Украина, Грузия секілді елдер біздің балықтың дәмін татып көрген еді.

Дегенмен, өңірде балық аулау заңнамасына пысқырып та қарамайтындардың қарасы азаймай тұр. Жыл басынан бері осындай 239 дерек анықталып, әкімшілік айыппұлдың 88 про­центі өндірілген. Ереже бұзған­дардан 90-нан астам ау, 759,4 келі балық тәркіленді. Облыстық орман шаруашылығы және жануар­лар дүниесі ау­мақтық инс­пекциясы басшы­сының мін­детін атқарушы Исатай Әбдіразақов­тың айтуынша, соңғы үш жылдан бері республика көлемінде «Таза су айдындары» атты табиғат қорғау акциясы өткізіліп келеді.

– Акция барлық аудан мен елді мекенді қамтыды. Биыл облыстан оған 108 техника мен 15 шағын кеме жұмылдырылып, 48,5 тонна түрлі қоқыс пен суда қалған мыңнан астам ау қалдықтары шағырылды, – деді ол.

Инспекция өкілі осы орайда «Көкарал» бөгетіне балық аулау қондырғысын орнату, «Қамыстыбас» питомнигін қай­та жаңғырту туралы ұсыныс көтерді. Облыс әкімі бұл ұсы­ныс­тардың орынды екенін, мәсе­лені шешу мүмкіндіктері қарастырылатынын жеткізді.

Бүгінде облыс аумағында мемлекет қорғауына алынған 517 ескерткіш бар. Тарихи-мәдени мұраларды пайдалану мен қорғаудың жай-күйіне облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының басшысы Мира Әбуова кеңінен тоқталды.

– Барлық ескерткішке қорғау тақталары толық орнатылып, төлқұжаттары жасалды. Оларды теңгерімге алу мәселесі тек Арал ауданында шешімін таппай отыр. Мұндағы 70 ескерткіштің әзірге 6-ы ғана теңгерімге алынған, – деді ол.

Қазіргі кезде 40 ескерткіштің қорғау аймағы белгіленіп, оның 5-і – аудандық, 35-і облыстық бюджет есебінен жүргізілді. Қорғау аймағы белгіленген ескерткіштердің ішінде «Қорқыт ата» ескерткіш кешені мен Сығанақ қалашығы ғана қоршалды. 2013-2017 жылдары облыс көлемінде 16 ескерткіш қайта жаңғыртылды.

Облыс әкімі осы орайда жаз­ғы демалыс кезінде өңірдегі киелі, көрнекті орындар мен ескерт­кіштерге балалардың саяхатын ұйымдастыру туралы құзырлы мекемелерге тапсырма берді.

Сыр елінің туристік әлеуеті жоғары, мүмкіндіктері де бар­шылық. Мысал ретінде әрісі Аралдағы Қамбаш көлі мен берісі Жаңақорғанның әйгілі шипажайын келтірсек те жеткілікті. Ішкі туризмді дамы­ту мәселелерін баяндаған облыс­тық кәсіпкерлік және туризм басқармасының басшысы Бақыт­жан Намаев «Байқоңыр» ойын-сауық және туризм аймағын құру­ды ұсынды. Өйткені ғарыш айлағы мен жұлдызды қала­шық сырттан келетін қонақ­тардың қызығушылығына ие. Оның үстіне, отандық 7 тур­оператор 2016 жылдан бастап Қазақстанның туризм тарихында бірінші рет «Байқоңыр» кешені бойынша турлар ұйымдастыру және оларды сату құқығына ие болды. Бүгінде «Байқоңыр» ту­ризм аймағының құрылысы үшін жер телімі бөлінді. Енді осы бағытта жұмысты бастау қалып тұр.

Мәжіліс қорытындысында облыс әкімі қай мәселенің де на­зардан тыс қалмайтынын, жауап­кершілік қатаң сұрала­ты­нын атап өтті.

Назерке САНИЯЗОВА,

«Сыр бойы».