Сыр бойы

 

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев  өзінің «Еуразия жүре¬гінде» кітабында: «Ерке Есіл жағасында бой көтерген, ерекше сәулеттік ландшафты бар, біре-гей мүсіндік нышандары сап түзеген, жоғары техно¬логиялы болашаққа ұмтылған, өзгені сыйлап, өзінің жаңа астанасы мен өз елін шексіз мақтаныш тұтатын көпұлтты және көпдінді халқы бар әсем де мейірлі астанамыз, міне, осындай қала», – деп жазды.

«Мәскеу бір күнде салынған жоқ» деген сөз ірі қалалардың ғасырлап қаланатынын бейнелесе, Астананы жүзжылдық өлшеммен бір күнде салынды деуге әбден болады. Елбасы Жарлығымен, 1997 жылғы 10 желтоқсанда Астана қаласы Қазақстанның астанасы болып жарияланды. Қаланың бұрын Целиноград, кейін Ақмола атанғаны белгілі. Қазіргі Астана – көлемі 200 шаршы шақырымды алып жатқан үлкен мегаполис. Ретіне қарай айтсақ, 1920 жылы Қазақстанның бірінші астанасы Орынбор болып, 1925 жылы Қызылордаға көшірілгенін білеміз. 1929 жылы астана Алматыға ауыстырылды. Алматының елдің географиялық орталығынан қашық, бір шет¬те орналасқандығы, құрылыс салатын орынның жоқ¬тығы, басқа да көптеген мәселелер астананы Ақмолаға көшіруге себеп болды.

Елбасы өз кітабында «көшелердің және барлық ауданның атауларын өзгерту керек еді. Бұл жер «Октябрь, Краснознамен, Совет, Ленин» деген сияқты өткен заман атауларының тұнып тұрған қорығы десе де болғандай» – деп, сол кезеңді айқын бейнелейді. Қазір ше? Көшелері Ахмет Байтұрсынов, Мұхтар Әуезов, Мұқан Төлебаев, Шәкен Айманов, Ғабиден Мұстафин, аялдамалары Ұлттық ғылыми-зерттеу институты, «Мирас» мектебі, «Жібек жолы» болып, қазаққа аса жақын атаулармен жалғасып кете береді. Қазақтың барлық арыстарының ескерткіштері – Аста¬на¬да, оларға берілген көше атаулары – Бас қалада.

Астанаға әр қиырдан келушілер көп. Артынып-тартынып, балаларына, туған-туыстарына, құдала¬рына, әртүрлі тойларға, бас  қаланы көріп қайтуға арнайы сапарға шығушылар жеткілікті.

Астана тұрғындары қазір қанша? Көшіп келуші¬лер, оқу бітіріп жұмыста қалып қоятындар өте көп. 1999 жылғы халық санағына сәйкес Астанада (ол кезде Ақмола) 319 мың халық тұрса, қазір 700 мыңнан астам тұрғын бар. Ал болжам бойынша ол 2030 жылы ғана 550 мың адамға жетуге тиіс еді. Енді бұл жорамал түзетіліп, қаланың Бас жоспары бойынша 2020 жылдың өзінде тұрғындар саны 1 миллионға жуықтайды делініп отыр.

Астана – Отанымыздың жүрегі. Астана – Еуропа мен Азияның есігі. Астана – Тәуелсіз Қазақстанның тарихи шежіресі. Ал, осы тарихты жасаушы — Президент Нұрсұлтан Назарбаев. Елорданың өнбойын¬да Елбасының ғасырлық қолтаңбасы, жасам¬паздыққа жетелеген жарқын жеңісі жатыр.

Азаттықтың ақ таңы ат¬қан¬ тұс¬¬¬¬тବ Е묬¬бବ¬сы¬¬ «Тә¬¬уе묬сіз¬¬ е묬міз¬¬, тә¬¬¬уе묬¬¬сіз¬¬¬ ме쬬-л嬬¬кет¬¬¬тің¬¬¬ ө第¬ ас¬¬¬тବ¬нବ¬сы¬¬¬ бл¬уы¬ керек» деп, Сарыарқаның сବйын¬ да¬ла¬сы¬на¬ бас¬ ша¬һар¬дың¬ қа¬дବсын¬ қа¬ғып¬, күл¬лі¬ Алаш¬ ар¬ма¬ны¬ мен¬ ама¬на¬тын орын¬да¬ды.¬

Астананы ауыстыру тәжірибесі – әлем халық¬тарында бар құбы¬лыс. Зерт¬теушілердің айтуын¬ша, дүние¬жүзінде мұндай шешім¬нің 140-тан ас¬там мысалын кез¬дес¬ті¬ру¬ге бо¬ла¬ды¬ екен. Бірақ астана ауыс¬тырудың бә¬рі сәтті бола бермеген.

Астананы көшіру идеясы алғаш рет¬ Мемлекет басшысының аузынан шыққан кезде көпшілік мұны жай айтыла салған сөзге балады. 1990 жылдардың басында елорданы тұрғызу қиял секілді көрінгені рас. Жаңа Астана тұрғызу үшін қыр¬¬уар¬ қар¬жы,¬ ірі¬ инвес¬ти¬ция¬ қବ¬жет¬ еді.¬ Ол¬ кез¬де¬ өндіріс атау¬¬лы тұралаған, халыққа жа¬лବқы¬¬ мен¬ зей¬не¬та¬қы¬ тө¬леу¬ге¬ бюд¬жет-тің қауқары төмен кез. Мі¬не¬, осын¬дай¬ қиын¬-қыс¬тау¬ ке¬зең¬де Ел¬ба¬сы¬ ел¬ ас¬та-на¬сын¬ ауыс¬ты¬ру¬ мәселесін күн тәртібіне қой¬ған¬да¬, жұрт¬шы¬лық¬тың¬¬ сен¬бей¬, абыр¬¬жыשּׁ қал¬ға¬ны¬ шын¬.¬ Тіп¬ті, кейбір керауыз басылымдар «Ел¬ кү¬нін¬ кө¬ре¬ ал-май¬ қи¬на¬лып¬ отыр¬ған¬да¬, ел¬ор¬да¬ сал¬ға¬ны¬ не¬сі¬ мы¬на¬ қа¬зақ¬тар¬дың?!» деп ке-ке¬те¬ жа¬зып¬ жат¬ты.¬ Бі¬рақ,¬ Пре¬зи¬дент¬ ел¬дің¬¬ ке¬ле¬ше¬гі¬не¬ ма¬ңыз¬ды¬ осы¬ ұсы¬ны-сы¬нан¬ айныған жоқ. Бұл идея¬сы¬н¬ың¬ то¬сын¬нан¬ емес, ү묬кен¬ ой¬-тол¬ға¬ныс¬тан¬ ке¬йін¬ ту¬ға¬нын¬¬ Елбасы 1994 жылғы 6 шілдеде өт¬¬кен Жоғары Кеңестің пленарлық мә¬жі¬лі¬сін¬де¬ дәйекті мысалдармен, о鬬лы¬¬ тұ¬¬жы¬¬ры쬬¬дар¬¬мен¬¬ дә¬¬лел¬-деשּׁ шық¬¬ты.¬¬ Е묬бବсы¬¬ның¬¬ сө¬¬зі¬¬мен¬¬ айт¬¬сақ,¬ «ер¬¬т嬬д嬬㳬¬ е𬬠бବбବмы第 Еді¬¬г嬬ден¬¬ бас¬¬-тап,¬¬ а鬬бын¬¬ды¬¬ Абы¬лай¬ға де¬йін¬гі¬ хан¬¬¬да¬ры¬мыз¬дың¬ бә¬рі¬ осы Есіл бо¬йы¬¬нда ор¬да¬ тік¬кен¬де¬рі¬ тіп¬ті¬ де¬ т嬬гін¬¬ бо묬мବсବ к嬬рек».¬¬ Нұр¬сұл¬тан¬ Әбіш¬¬¬ұлы¬ Ас¬¬тବнବны¬¬ ауыс¬¬-ты¬¬ру¬¬ ту¬¬рବ¬лы¬¬¬ ш嬬ші¬¬мін¬¬ қବбы묬да𬬠тұс¬¬тବ бұ¬рын¬¬ғы¬ кө¬¬р嬬ген¬¬ кө¬¬¬н嬬¬кө第¬дер¬¬дің¬¬ д嬬 өси嬬тін¬¬ ес¬¬кер¬¬ген¬¬ екен.¬¬ Әй¬гі¬лі¬¬ по¬ляк¬ сая¬хат¬шы¬сы¬ Адольф Януш¬ке¬вич¬тің¬ өзі «Ақ¬мо¬ла¬ – бү¬кіл¬ да¬ланың болашақ астанасы» деген екен өз жазбаларында.

Бар¬ қа¬зақ¬тың¬ бас¬ қа¬ла¬сы¬ ре¬тін¬де ба¬йыр¬ғы¬ Ақ¬мо¬ла¬ға¬ таң¬дау¬дың¬ тү¬с¬уі бе¬кер¬¬ден¬-б嬬кер¬ емес¬-тін.¬ Жал¬пы¬, әлем¬де¬ қа¬лып¬тас¬қан¬ тәр¬¬тіп¬ бо¬йын¬ша¬ бел-гіл¬і бір¬ қа¬ла¬ның¬ ас¬та¬на¬ ата¬нуы үшін ол¬ 32¬ та¬лап¬қа¬ сай¬ бол¬уы¬ ке¬рек¬ екен.¬ Ақ-мо¬ла¬ осы өлшемдердің түгеліне лайық болып шыққан.

Бұған қоса, Кеңес үкіметі тұсын¬да тың игеруші¬лердің қонысына ай¬нал-ған Ақмолада жергілікті ұлтты құраушы – қазақтардың саны күрт төмендеп кеткен еді. Осы ұрымтал тұс¬¬ты ұтымды пайдаланып, өз мүд¬д嬬сі¬не икемдеп қалғысы келген жат¬ пи¬ғыл¬ды¬лар¬ да¬ қа¬ра¬ көр¬се¬тіп¬ тұр¬ды.¬

Ас¬та¬на¬ны¬ кө¬ші¬ру¬де¬гі¬ ең¬ бас¬ты¬ мұ¬рат¬ та¬ сол,¬ ата-¬ба¬ба¬ ме¬ке¬нін¬ қа¬зବқы-лан¬ды¬ру,¬ оған¬ көз сұғын қадай берген әлдекімдердің бөтен ойына бөгет қою болатын.

Әрі географиялық жағынан алып¬ қа¬ра¬ған¬да¬ қа¬зір¬гі¬ Ас¬та¬на¬ – Еу¬ра¬зия¬ ке-ңіс¬ті¬гі¬нің¬ кін¬ді¬гін¬де¬ орын¬ теשּׁкен.¬ Яғ¬ни¬, то¬ғыз¬ жол¬дың¬ то¬ра¬бын¬да¬ ор¬на¬лас¬қан¬ ша¬һар¬ сол¬түс¬тік¬ пен¬ оң¬түс¬тік¬ке,¬ ба¬тыс¬ пен шығысқа ықпал ету жағынан қолайлы болды. Оның сыртында инфрақұрылымдарды дବмыту жағынан, қоршаған орта мен¬ сейсмикалық жағдайы, еңбек ре¬сур¬стары мәселесінен де Ақмола басқа қалалардан оқ бойы озық тұрды.

Тәуелсіз елдің Тұңғыш Президен¬ті¬ Нұрсұлтан Назарбаев еліміз¬дің¬ осы қақ төрінде елорда салыну қа¬жет¬¬тігін дер кезінде байқап, қиын-қыстау кезеңге қарамастан, дұрыс шешім қабылдай білді. Бұл шешімді тым тәуекелшіл, батыл қадам дейтініміз де сондықтан.

Елордасын ауыстырушы елдер ең алдымен өзінің ұлттық мақсат-мүддесін бірінші кезекке қойғанын аңғаруға болады. Алаш астанасын көшіру де осындай ұлттық страте¬гия¬лық ұлы мұраттан туындады. Сөйтіп, Елбасының 1997 жылдың 20 қазандағы Жарлығымен бұ¬рын¬¬¬¬ғы¬ Ақмола қаласы 1997 жыл¬дың¬ 10¬ желтоқсанынан бастап, Қазақ¬стан¬ның¬ ас¬та¬на¬сы¬ мәр¬те¬бе¬сін¬ ие¬лен¬ді.¬ Ал, 1998 жылдың 10 желтоқ¬са¬нын¬¬¬да¬ Пре¬зи¬дент¬тің¬¬ ас¬¬та-на¬ны¬ Ақ¬¬¬мо¬ла¬ға¬ кө¬¬ші¬ру¬ ту¬ра¬лы¬ Жар¬лы¬ғы¬ кү¬ші¬не¬ ен¬¬¬ді.

Осылайша, қазақ жеріне көз алартып, көсем¬сігендердің аузына құм құйылды. Бүкіл бүтін бір елдің астанасын «менікі» деп меншіктеп алуға ешкімнің де батылы жетпес те еді.

Астана азат елдің айбынына айналды. Елорданы көшіру – еліміздің тарихындағы ерекше белес болды. Бағаналы бас орда қазақ халқының мерейі мен мәртебесін биіктетті. Әлем жұртшылығы Қазақстан десе – Астана, Астана десе – Назарбаев дейтін болды. Мұның өзі Астананың өн бойында Елбасының ерен еңбегі мен дара қолтаңбасы жатқанын аңғартса керек.

Елбасы Астананы көшіру тура¬лы¬ ше¬ші¬мін¬ жа¬рия¬ла¬ған¬ кез¬де¬ жұрт¬шы-лық¬¬тың¬ кө¬бі¬ ел¬орда¬ны ¬са¬лу¬ға¬ ке¬мі¬ 25¬-30¬ жыл¬ уа¬қыт¬ ке¬рек¬ деп¬ ой¬ла¬ды.¬

Астананы әлемдегі әсем ша¬һар¬¬лардың біріне айналдыру ал¬ғаш¬қы сәттен бастап-ақ жүзеге асы¬рыла бастады. Елорданың бас ¬жоспарын әзірлеу кезінде бас қаланың жұрттан ерек бейнесін қалып¬тастыруға айрықша мән берілді. Астананың бас жоспарын айқындаған эскиз-нобайлардың байқауы да қатаң өткізілді. Отан¬дық мықты сәулетшілердің де, әлемдік тең¬десіз мамандардың да туындылары таразыға тар¬тылды.

Назарбаев туралы

шетел көшбасшыларының пікірі

Алмазбек Атамбаев, Қырғызстан президенті:

«Мен қырғыз халқы атынан, осы елдің президенті ретінде, Қазақстан президенті – біздің ақсақалымыз, аса мәртебелі Нұрсұлтан Әбішұлына көрсетіп отырған көмегі мен қолдауы үшін үлкен алғысымды айтамын. Менің бұл сөзім кейбіреулерге ұнамай қалуы мүмкін. Дегенмен, Назарбаев мырза тек Қазақстанның ғана көшбасшысы емес, ол – әлем лидерлерінің бірі. Ол – бүкіл түркі жұртының мақтанышы. Оның еңбек жолы бүкіл әлемде бейбітшілік орнатуға бағытталған».

Барак Обама, АҚШ-тың бұрынғы президенті:

«Президент Назарбаев – әлемдік саясаттағы ең беделді тұлғалардың бірі. Оның «Ядролық қарусыз әлем» жобасы – әлем көшбасшыларын таңқалдырған жоба болды. Қазақстан – ядролық қарудан өз еркімен бас тарта отырып, әлемдегі ең бейбіт, тұрақты мем¬лекет құрудың жарқын үлгісі болды. Ядролық қару¬дан бас тарту арқылы қазақстандықтар әлем елдерінің қауіпсіздік кепіліне ие болды. Бұл өз кезегінде Қазақстанды әлемдегі ең тұрақты мемле¬кетке айнал¬дырды».

Владимир Путин, Ресей президенті:

«Нұрсұлтан Әбішұлы саясатқа ерте келген. Ол сонау кеңестік кезеңдегі биліктің өкілі. Мені таңқалдыратыны – ерте уақыттан бері саясатта жүр-генімен, ол – өте жаңашыл адам. Мен күні бүгінге дейін оның осы жаңашылдығына қайран қаламын. Мен жақында Нұрсұлтан Әбішұлының жаңа қасиетін таныдым. Ол даулы, шешімі қиын жағдайларда – сентиментальды адам бола алады. Ол – ұқыпты әрі әділ басшы. Қазақстан үшін Назарбаев – тарихи тұлға. Ол қазақ халқы үшін Тұңғыш Президент қана емес, ол қазақ мемлекетінің негізін қалаушы».

Режеп Тайып Ердоған, Түркия президенті:

«Аса қадірменді Президент мырза, менің аяулы бауырым! Сіз Түркиядағы Президентті ұлықтау рәсіміне арнайы келіп қатыстыңыз. Мен мұны сіздің маған ғана емес, барша түрік жұртына құрметіңіз деп түсінемін. Сіз түркі жұртының ақсақалы ретінде Қазақстан мен Түркия арасындағы бауырластықты нығайтуға аянбай тер төгіп келесіз. Мен сізді үлгі тұтатынымды жасырмаймын».

Дайындаған

Ж.ӘЛМАХАН.