Сыр бойы

өніміне отандық биологиялық тыңайтқыштардың әсері қандай?

Елбасы Жолдауында ғылыми қам­тымды экономика құру – ең алдымен Қазақстан ғылымының әлеуетін арт­тыру екеніне маңыз берілген. Осы орай­да агроөнеркәсіптік саласын­да инновациялық жобаларды ірік­теу жөнінде 2014 жылға арналған кон­кур­сына «Қолданбалы микро­био­ло­гия» филиалы облыс шаруашы­лық­­тарында отандық биологиялық ты­­ңайтқыштарды кеңінен ендіру мақ­­сатында жобаларын ұсынып, жұ­мыс­тар жүргізіп жатыр.

Оған «Фитобацирин», «Ризовит АКС» секілді отандық биологиялық тыңайтқыштар ұсынылып отыр. Мал азығы қорын қалыптастыруда түйежоңышқа мен жоңышқа дақыл­дарының маңызы өте зор. Дегенмен, назар аударатын мәселенің бірі түйе­жоңышқа мен жоңышқа өнім­ділігі. Бұл кемшілік негізінен дәннің өніп-өсуіне кедергі келтіретін сырт­қы қабығының қатты болуына бай­ла­нысты тұқымдық дәннің шығым­ды­лығының нашарлығында болып отыр. Түйежоңышқа мен жоңышқа егіл­ген алқаптың көп жағдайда се­біл­ген дәннің 50-60 пайызы өн­бей қалады. Осы орайда филиал ғы­лы­ми қызметкерлері облыста «Жо­ңышқа және түйежоңышқа да­қыл­да­рының өнімділігін «Фито­ба­цирин» және «Ризовит-АКС» био­­ло­гиялық тыңайтқыштар көме­гі­мен арттыру» жобасы арқылы жо­­ңышқа және түйежоңышқа да­қыл­дарының өнімділігін отандық био­ты­ңайтқыштар көмегімен жақсарту жұмыстарын жүргізуде.

Өндірісте тұқымның шығым­дылығын арттыру үшін механикалық скарификация жасайды. Алайда, бұл әдіс түйежоңышқа және жоңышқа дақылдарының тұқымына едәуір зи­ян келтіреді. Сонымен қатар, бұл әдіс, қосымша электр қуаты мен ма­те­риалдық шығындарды талап ете­ді. Сондықтан қымбатқа түседі. Осы­ған орай тұқымдық дәннің өніп шығуын биологиялық жолмен ал­мастыра алатын «Фитобацирин» био­­тыңайтқышы механикалық ска­ри­­фикациялау әдісін толығымен ал­мастырады. «Фитобацирин» био­ты­ңайтқышымен өңдеу дәннің өнуіне кедергі келтіретін сыртқы қатты қабығындағы целлюлозаның ыдырауына әсер етеді. Тұқымды био­тыңайтқышпен себер алдында өң­дегенде, өнгіштік үрдісін алмасты­ра­тын целлюлозалық тығыз қаба­ты­ның жарылып тұқымның тез өнуі­не мүмкіндік береді. Тұқым эн­до­­спермасына судың, еріген мине­ралды және қоректік заттардың жылжуы күшейеді. «Фитобацирин» биотыңайтқышымен дәнді өңдеп болғаннан соң, түйежоңышқа мен жоңышқа дақылдары дәндерінің шы­ғымдылығымен қатар олардан алы­натын өнімдерін арттыру және азотқа деген қажеттілігін өтеу мақ­сатында «Ризовит-АКС» био­ты­ңайт­қышымен өңдеу қажет. Яғни, бұл биотыңайтқыш аталған өсім­дік­­тердің азотқа деген қажетті­лігін арт­­тырып қана қоймайды, со­ны­мен қатар келесі егілетін ауыл­ша­руа­­шылық дақылдарының азотқа де­ген қажеттілігін де толығымен қана­ғаттандырады.

Осы жобаны іске асыру мақса­тында облыстың алты ауданында жүр­­гізілген жұмыстар жоғары нәти­же көрсетті. Атап айтар болсақ, да­қылдардың өнгіштігі бойынша нәти­желері Қармақшы ауданындағы «Достық жер» ЖШС, Жаңақорған ауданына қарасты «Қожахан Ата» ШҚ, «Еркінқожа» ШҚ, Шиелі ауданы бойынша биотыңайтқыш қолданған «Мақсат» ШҚ, «Алтын дән Шиелі» ШҚ құрылымдарында оң нәтижесін көрсетті. Сондай-ақ, мұндай жұмыс­тар Сырдария ауданы «Мағжан и К» ЖШС, Жалағаш ауданындағы «Таң LTD» ЖШС, Қазалы ауданы «РЗА-Агро» ЖШС құрылымдарында атқарылды.

Ауыл шаруашылығын өз дәре­жесінде дамытуға назар аударатын бол­сақ, тек қана минералдық ты­ңайтқыштармен әртүрлі қоспалар ар­қылы жоғары өнім алумен ғана шек­телгеніміз дұрыс емес. Әр өңір­дің табиғи және экологиялық ерек­шеліктеріне байланысты топырақтың табиғи құнарын барынша сақтауға мүмкіндік жасайтын мемлекеттік тұр­ғыда маңызы бар жоба жасау және Ел­басы жолдауына сәйкес ғылыми әзір­лемелерді коммерцияландыру қажет.

Ерік ШОРАБАЕВ,

БжҒМ ҒК «Микробиология және вирусология институты» РМК, «Қолданбалы микробиология» филиалының директоры,