Сыр бойы

«Туған ай – тураған етпен тең» деген. Әне-міне дегенше жыл аяғы да жақындап қалды. Әр мезгіл өзінің жаңалығымен есте қалатыны белгілі. Ал Қазалыда осы жыл ел қорғаған бабаға арналған шаралармен айшықталмақ. Бүгінде әрі батыр, әрі әулие Жанқожаның туылғанына 240 жыл толуына орай Қазалы өңірінде дайындық шаралары қызу жүріп жатыр. Газетіміздің солтүстік аудандардағы меншікті тілшісі Жұмабек Табынбаевтың Қазалы ауданының әкімі, аудандық ұйымдастыру комиссиясының төрағасы Бақыт Жахановпен жасаған сұхбаты осы бағытта өрбіген еді.

– 2014 жыл Қазалы ауданында «Жанқожа батыр жылы» болып жарияланғаны белгілі. Ондағы мақсат, көкейдегі ойларыңызбен бөліссеңіз.

– «Сыр – Алаштыңанасы». ТұңғышПрезиден­тіміздіңосынаубағасыәрбірқызылордалықтыңкеудесінемақтанышұялатып,туғанжергедегенқұрметнышанынарттыратүсетініанық. Құтқонғанөңіріміздеайтулыжаужүрекбатырлар, киеліәулиелер, ғұламағалымдар, данаби-шешендер, арқалыақын-жазушылардүниегекеліп, өсіп-өнгенітарихтанмәлім. ОлардыңалғашқылегіндеХVІІІ-ХІХғасырдаСырбойындакөріністапқанұлтазаттығыкүресініңқолбасшысыЖанқожаНұрмұхаммедұлытұрдесек, жаңылмаймыз. Барғұмырынхалқыныңазаттығынаарнаған, солжолдажанынпидақылғанәруақтыбатырдыңізгіісі, тағылымдыөнегесінөскелеңұрпаққанасихаттаубіздіңпарызымыз. Солмақсаттаөткенжылы «НұрОтан» партиясыҚазалыаудандықфилиалының, ардагерлеркеңесінің, «ЖасОтан» жастарқанатының, өзгедеқоғамдықұйымдардың, зиялықауымөкілдерінің 2014 жылды ауданда «Жанқожабатыржылы» депжариялап, бабамыздыңдүниегекелгеніне 240 жыл толатын мерейтойынкеңкөлемдеатапөтужөніндегіаудантұрғындарынаҮндеуіжарияланғанболатын. Бұлкөпшіліктарапынанқызуқолдаутапты. Осыданкейінбатырбабамыздыңмерейтойынжоғарыдеңгейдеөткізугебелшешекірісіпкеттік. Еңбіріншікезекте 2014 жылды «ЖанқожаНұрмұхамедұлыныңжылы» депжариялаутуралыөкімшық­ты. Арнайыұйымдастырукомиссиясыныңқұрамыбекітілді. Қуаныштысы, бұлізгіліктішараоблысәкіміҚырымбекЕлеуұлыныңтарапынанқолдаутапты. Нәтижесіндеоблысәкімініңорынбасары Ақмарал Шәріпбайқызыжетекшілікететіноблыстықұйымдастырукомиссиясықұрылды. Соныменқатар, облыстық, республикалықдеңгейдеөткізілетініс-шараларжоспарыбелгіленді.

Негізіненмерейтойғаәзірлікжұмыстарыөткенжылыбасталды. Алғашқыкезектебабаесіміниеленгенмешітқұрылысынбітірудімақсаттұттық. Сәтіменболды. Биылғыжылыпайдалануғабердік. Бүгінгікүнібабамешітіхалықтыңкөпжиналатын, қастертұтатынмекенінеайналды. Елмүддесінебағытталғаносысауаптыістіңбітуіндебаршахалықтыңүлесібар. Қолдау көрсеткенбаршааудантұрғындарына, тілеулесжерлестергеризашылығымызшексіз. Елініңтұтастығы, бейбітөмірімізүшінбасынбәйгегетіккенбабаларғатағзымазаматтықборышымыз. Ендеше, жасам^­паздығымыздыпашететінбұлшара­ныңбола­шақұр­­пақтыелжан­ды­лыққатәрбие­леудегіүлесізорекеніхақ. Әріасылдыардақтаудың, батырдыбағалаудыңүлгісі, ұрпақтарсабақтастығыныңжарқынкөрінісіболмақшы. Алда баба мерейтойынжоғарыдеңгейдеөткізуміндетітұр. Бұлбаршағаортақ, халықтықісдередім.

– Тойдың болғанынан боладысы қызық. Шара аясындағы ұйымдастыру жұмыстарына тоқталып өтсеңіз.

– Батырбабаныңмерейтойынжоғарыдеңгейдеөткізуүшін аудандық жәнеоблыстықұйым­дастырукомиссиясықұрыл­ғандығынжоғарыдаатапөттім. Бүгінгітаңда аудан әкімініңөкімімен құрылған комиссияүштопқабөлініп, салабойыншажасалатынжұмыстардыүйлестіруде. Апталықтар, тәрбиесағаттары, ғылымижобаларбайқауы, оқушыларконференциялары, кештерменкездесулер, тағыбасқарухани-тағылымдықіс-шаралароқушыларжазғыдемалысқашығамындегеншеөткізілді. Жаңаоқужылындадабұлшараларжалғастырылатынболады. Мұнанөзгебабаөнегесіннасихаттайтыносындайістербарлықауылдықмәдениетүйлеріменклубтарда, кітапханалардаұйымдастырылуда. Сондай-ақЖан­қожабатыратындағыаудан­дық, облыстықдеңгейдегітүрліжарыстардаөткізілуде. Мәселен, мамырайындабабаның 240 жылдығына орай гандболданқыздарарасындаоблыстықбіріншілікмәрегежет­ті. Ұлттық спорт ойын­дарға да айрықша мән берудеміз.

Оған қоса Жанқожа батырдың өмірі мен ерлігі жайлы кітап шығару ісі ұмыт қалған жоқ. Осы тұрғыда жазушы Әбсаттар Оспановтың «Наркескен» трилогиясы, Молдахмет Қаназдың деректі шығармасы, Сардарбек Қожағұлдың «Жанқожа батыр» дастаны, Нұрлан Көбегенұлының «Жанқожа батыр туралы» өлең-жырлар жинағы жарық көрді. Мерейтойдың эмблемасы белгіленді. «Жанқожа батыр – 240 жыл» деген естелік медалі мен бейнесі салынған кілемшенің де комиссияда келісілген түрі шығарылатын болады.

Іс-шаралар жоспарында белгіленген Қызылқұмдағы шекара бекетіне Жанқо­жа батыр есімін беру мәселесіне орай №2019 әскери бөлімінің басшылығы ұсын­ған тиісті құжаттар облыстық оно­­­масти­калық комиссиядан қолдау тау­­ып, рес­пуб­ликалық ономастика ко­мис­­сиясының қарауына ұсынылды.Мұ­­­­нан бөлек Қарағанды қаласынан ба­тыр бабамыздың атына көше беруге орай облыс әкімінің орынбасары Ақ­ма­рал Әлназарованың қолымен Қара­ған­ды облысының әкіміне арнайы хат жолданды. Тиісті орындармен хабар­ла­сып отырмыз. Оң шешімін табады деп күтілуде.

Баспасөз беттерінде Жанқожа ба­тыр­дың өмірін, өшпес ерлігін насихат­тауға байланысты жұмыстар жүргізі­лу­де. Соған орай аудандық медиа-жос­пар әзірленген. Облыстық «Сыр бойы», аудандық «Қазалы» газетінде арнайы ай­дарлар ашылды. Тақырыпқа сай жа­зылған материалдар жариялануда. Нақ­ты кезеңде аудандық, облыстық, рес­пуб­­ликалық газеттерде тұшымды туын­дылар жарық көрді. Бұл жұмыстар да назардан тыс қалмайды. Алдағы уақытта деректі фильм, роликтер түсірілмекші. Республикалық басылымдарда мақала­лар жарияланатын болады. Үгіт-насихат билбордтар, паннолар арқылы да жүргі­зілуде. Әйтеке би кен­тінде, Қазалы қа­ласында, Жан­қожа батыр ауылында ба­­баның 240 жылдығына орай көрнекі құ­ралдар ілінді.

Баба ерлігін насихаттау үшін ар­найы бекітілген топ Алматы, Тараз, Қы­­зылорда қаласына, Арал, Қармақшы ау­­дандарына іссапармен барды. Халық­пен жүздесті. Ондағы ағайындар игі іс­ті қолдайтындықтарын білдіруде. Осын­дай кездесу­лерді алдағы уақытта Аста­на, Ақтөбе, Шымкент қалалары мен облыстың өзге де аудандарында өт­­кі­­зу жоспарлануда. Мақсат – барша ағай­ын^­ды үлес қосуға шақыру.

Мәдени-көпшілік шараларына тоқ­та­ла кетсем. Мерейтойларды өткізуді ұйымдастыру сол іс-шараның белгісін яғни логотипін белгілеуден басталады. Бұл ретте де солай болды. Мерейтой Қы­зылорда қаласында баба ескерткішін салтанатты түрде ашудан басталады. Жұр­ты үшін жауға шапқан батыр ес­керткіші теміржол вокзалының алдына қойылады. Студенттер сарайында ғылы­ми-тәжірибелік конференция өткізіледі. Баба рухына арналып ас беріледі. Мұнан соң қонақтар Қармақшы ауданына жол жүреді. Қорқыт ата ескерткіш-кешеніне, мешітке аялдайды. Зиярат етіледі. Құран бағышталады. Онан соң Төретамдағы №269 мектепке Жанқожа батыр есімін беруге арналған шараға қатысып, Қазалы ауданына яғни Әйтеке би кентіне келеді. Баба мерейтойына Астана, Алматы, Қызылорда қалаларынан, Алматы, Жам­был, Оңтүстік Қазақстан, Ақтөбе, Аты­рау, Манғыстау, Батыс Қазақстан об­лыстарынан, Мәскеу мен Орынбордан, об­лыстың барлық аудандарынанмей­ман­дар шақырылады. Олар белгілен­ген азаматтардың үйінде, қонақ үйлерде кү­­тіледі. Әрбір делегацияға жауапты адам­­дар бекітіледі. Алғашқы күні қо­нақ­­тарға, аудан халқына оқушылар үй­ін­­де жерлесіміз Рүстем Жанайдың «Жан­қожа батыр» спектаклі, Мәдениет орта­лығында «Ел қорғаны, Ер Жәкем» атты ақындар мүшәйрасы көрермен назарына ұсынылады.

Келесі күні қонақтар кенттегі ба­тыр кесенесінде болып рухына тағ­зым етеді. Одан соң Жанқожа баба ме­ші­тін­де құран бағыштайды. Мұнан кей­інЖанқожа баба ауылына сапар күтіп тұр. Жолшыбай Жанқожа батырдың қа­рулас серігі Ақтан батыр кесенесіне аял­даймыз. Жанқожа елді мекеніндегі шара ауыл орталығындағы Тәуелсіздік алаңын ашудан басталады. Оған қоса батыр құрметіне салынған саябақ ел игілігіне беріледі. Осы жерде театрландырылған көрініс қойылып, концерттік бағдарлама ұсынылады. Сол күні ауылда облыс кө­леміндегі жас ақындардың айтысы мен жыршы-термешілер байқауы өтеді.

Осы күні Әйтеке би кентіндегі ор­талық алаңда қазақ күресі, гір көтеру, қол күресінен жарыс мәреге жетеді. Кент­тегі Әйтеке би және Пірімов кө­шелерінің бойына тігілген 100-ге жу­ық киіз үйде халыққа ас беріледі. Мұ­сыл­ман қа­ғидасымен орталық алаң­да құран хатым жасалады. Рә­сім аяқталысымен №249 лицейде өткі­зі­летін «Халқына қорған болған батыр, баба» атты республикалық ақындар айтысын тамашалайсыздар. Оған республика көлемінен 7 жұп, 14 ақын қатысады деп жоспарлануда. Ай­­тыс Мәдениет министрлігінің жұ­мыс жос­парына енгізілді. Бұған об­лыс­­тық бюджеттен қаржы бөлініп отыр. Дү­­бірлі сайысты «Айтыс ақын­да­ры мен жырау-термешілердің халық­ара­­­^­лық ода­­­ғы­­ның» бас­қарма төр­­аға­сы Жүр­сін Ер­ман жүргізеді деп кү­тілу­де. Кеш­­кі­сін танымал эстрада жұл­дыз­да­ры­ның қа­­тысуымен Гала концерт ұйым­дас­ты­рылады.

Келесі күні Әбдіраман төбеде «Ауыз­дықпен алысқан хас батырдың тұлпары» атты республикалық деңгейдегі ат бәй­гесі болады. Қонақтарғакиіз үйлер, кө­рермендергекөлеңке шатырлар тігіле­ді. Бәйгенің 5 түрінен яғни, аламан бәй­ге, жорға жарысы, құнан бәйге, тоқ бәй­ге, тай жарысынан дүлдүлдер топқа тү­седі. Мерейтой аясында «Мектепке жол ак­циясы» ұйымдастырылып, 240 ба­ла­ға оқу құралдары берілді. Ал­да қам­қорлықты қажет ететін аз қамта­масыз етілген 100 отбасына азық-түлік ұйымдастырылу межеленуде.

– Жанқожа батыр жылы аясын­да ауданда атқарылып жатқан жұмыс­тарға тоқталып өтсеңіз.

– Жанқожа ауылында 90 орындық жаңа балабақшаның құрылысын бастау­ға облыстық бюджеттен 133189,0 мың теңге қаржы бөлінді. Ауылдағы мектеп, мәдениет үйі, әкімшілік ғимараты қайта жөндеуден өтті. Мектептің күрделі жөндеу жұмыстарына «Жұмыспен қам­ту-2020 жол картасы» бағдарламасы бой­ынша республикалық және жергі­лікті бюджеттен 27169,0 мың теңге қар­жы қаралды. Ал, мектептің ағымдағы жөндеуіне аудандық бюджеттен 37591,0 мың теңге бөлініп отыр. Мәдениет үйін күрделі жөндеуден өткізуге 23841,0 мың теңге бөлінсе, көрермендер орын­дықтарын сатып алуға да 800,0 мың теңге қаралды. Бүгінгі таңда тиісті жұмыстар аяқталды. Ауылдағы Жалғасбаев, Ос­па­нов, Әйтеке би көшелерін жа­рық­тандыруға 17301,0 мың теңге бөлінсе, «Жауқазын» балабақшасының ауласына жасанды ойын алаңын орнатуға жер­гілікті бюджеттен 1000,0 мың тең­ге қаралды. Бүгінгі күні ауылды абат­тандыру жұмыстарына аудандық бюд­жеттен бөлінген қаржыға ауыл орта­лығынан саябақ және Тәуелсіздік ала­ңын ашу көзделуде.

Сонымен бірге, Әйтеке би кентіндегі Жанқожа батыр кесенесін абаттандыру жұмыстарына 55701,8 мың теңге бөлініп, тиісті жұмыстар жүргізілуде. Жоба-сметалық құжаттар бойынша Жан­қожа батыр кесенесі орналасқан алаң­ға брусчатка төсеу, кіреберіс жолын асфальттау, жол жиектеріне бордюрлар орнату, қоршау шартақтарын жүргізу, сыртқы жолды, автобус аялдамасына баратын жаяу жүргінші жолын асфальттау, гүл көшеттерін отырғызу, газон егу жұмыстары аяқталды.

– Сұхбатыңызға рахмет.

Жұмабек ТАБЫНБАЕВ.

Қазалы ауданы.