Сыр бойы

Қастерлі құндылығымыздың қа­­ғидаттарын бұлжытпай орын­дау­­дың нәтижесінде біз қысқа мер­зімде мызғымас мемлекетімізді ор­натып, Тәуелсіздігімізді тұғырлы ет­тік. Ата Заң тәуелсіздігіміз бен тұтастығымыздың кепілі ретінде біздің бірлігімізді бекемдеп, елдегі тұрақтылық пен татулықтың берік тұтқасы болды.Конституция мем­лекеттік би­лік­­тің қайнар көзі ха­лықтың өзі екенін айқындады. Жа­ңа Конс­ти­туция қабылдау арқылы Қа­зақстан жаңа дәуірге қадам басты.

Әрбір азаматы өзін тең сезінетін, татулығы жарасқан мәңгілік елінің, Қазақстан халқының қарымды іс­тері бүгінде әлем жұртшылығы үшін үлгі-өнегеге айналды. Біз­дің тәуелсіздігімізді нығайтты, мем­лекетті және бүкіл қоғамды бе­­рік етті. Сондықтан да біздің ор­тақ парызымыз – негізгі заңға құр­метпен қарау.

Еліміздің құқықтық жүйесіндегі ең жоғары қадағалауды жүзеге асы­ратын прокуратура органдары қо­ғамдағы заңдылық пен құ­қық­­тық тәртіпті нығайтуға да өз үле­сін қосуда. Конституциямен белгі­ленген міндеттердің талаптарына сәйкес, Қазақстан Республикасы ау­мағында күші бар заңдардың қол­данылуын, адам мен азамат­тар­дың конституциялық құқығы­ның қорғалуын, қылмыстық іс жүргізу сатыларында заң бұзу­шы­лықтардың жіберілмеуін, заң­ды­­лық­тардың дәлме-дәл бірың­ғай орындалуын бақылап, сот ше­шім­дері мен қаулыларының әділ­дігіне ықпал ету жұмыстарын жүргізіп келеді. Ең алдымен адам мен азамат­тың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау про­ку­рорлық қадағалаудың басты мақ­саты мен міндеті болып табылады. Осы бағытта Қызылорда облыстық прокуратурасы заңдылықтың сақ­талуы мен тәртіптің нығаюы, аза­маттар құқығының бұзылмауына жол бермеу бағытында бірқатар іс-шараларды атқарып, кіші жә­не орта кәсіпкерлікті қолдау, эко­ло­­гиялық заңнамалардың сақта­луы, кәмелетке толмағандар мен жұмысшылардың еңбек құқық­та­ры­ның қорғалуына баса назар ауда­рылды.

«Ел болам десең – бесігіңді тү­зе» дегендей, бүгінгі күні елімізде жастар мен жасөспірімдердің білім алып, тәрбиеленуіне бағытталған көп­теген игі шаралар қолға алын­ған. 2014 жылдың 6 айында про­куратура органдары кәмелетке тол­мағандар туралы заңнамалар­дың сақталуына жүргізілген тек­серулер нәтижесімен 4489 заң бұ­­зушылық анықтаса, енгізілген про­курорлық қадағалау актілері негізінде 480 тұл­ға тәртіптік, 125 тұлға әкімшілік жауаптылыққа тартылып, 1522 кә­мелетке толма­ғанның конс­титу­ция­лық құқығы қорғалды.

Жақында аталған мәселе об­лыс­тық прокуратура жанындағы Қо­ғамдық Кеңесте кеңінен талқы­ланып, нақты атқарылатын жұмыс­тар белгіленсе, облыстық проку­ратура заңдылықты, құқықтық тәр­тіпті және қылмыстылыққа қарсы күресті қамтамасызету жөніндегі Үйлестіру Кеңесінде «Білім беру ұйымдарының 2014-2015 жаңа оқу жылына дайындық кезеңіндегі заң­дылықтың сақталуы, оның ішін­де кәмелетке толмағандардың құқық­тары мен мүдделерінің бұзылуын болдырмау бағытындағы атқары­лып жатқан іс-шаралардың тиімді­лігі мен мақсаттылығы, сондай-ақ уәкілетті мемлекеттік органдармен бұл бағыттағы қызметіндегі заңды­лықтың қолданылу жағдайы және басқа да проблемалық мәселелер» туралы қаралды.

Бүгінгі күні прокуратура Ата заң­мен бекітілген әрбір заңның үс­темдігіне ара түсуші, әділдікті жақ­таушы, заңнамалардың өз мақса­тын­да қолданылуына қадағалау жа­саушы орган ретінде орныққан. Бізге жүктелген міндеттердің та­ғы бір маңызды да салмақты буы­ны – мемлекеттік органдар қыз­метіндегі заңдылық нормаларына мән беріліп, ондағы мемлекеттік тапсырмалармен қатар, еңбек адам­­да­рының құқығының, еңбек ету қауіпсіздігі ережелерінің сақта­лу­ын қадағалау болып саналады. Қабылданған прокурорлық ық­пал ету актілерінің негізінде үс­тіміздегі жылдың 7 айында 31 ме­кеменің 9037 жұмысшылар ал­дындағы 724 млн. теңге жалақы қа­рыздарының төленуі қамтамасыз етіліп, еңбек заңнамасын бұзған 41 тұлға әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Мысалы, облыстық про­курату­ра­ атқарған жұ­мыс­тардың нәтижесінде ағым­да­­ғы жылдың та­мыз айында «Альянс-Доломит» ЖШС-ның 2013 жылдың желтоқсан айынан бе­рі еңбекақысын ала ал­май жүрген 25 жұмысшыға 6,9 млн. теңге қарызы толығымен өтелді. Қазіргі таңда жалақыдан қарызы бар 5 ұйымның 1-не қатысты банк­роттық, 1-не қатысты оңалту рә­сім­дері жүргізіліп жатса, қалған 3-не қатысты оларды банкрот деп тану туралы сотта азаматтық іс­тер қаралуда. Осылайша, облыс бой­ынша жалақыдан қарызы бар ұй­ымдар қатарында тек дәрменсіз заң­ды тұлғалар қалып отыр.

Қоршаған ортаны қорғау, та­биғи және техногендiк сипаттағы тө­тенше жағдайлар, жер қойнауы мен жер қойнауын пайдалану ту­ра­лы заңдардың қолданылуын қа­дағалау прокуратура органдары на­­­зарынан тыс қалған емес. Үс­тіміздегі жылдың 6 ай­ын­да бар­лығы 9 тексеру ұйымдас­ты­рылып, олар бойынша 34 ұсы­ныс енгізіліп, әкімшілік жау­ап­кер­шілікке – 17, тәр­тіптік жау­ап­кер­шілікке 16 тұл­ға тартыл­са, құрып кету қау­пі төнген жа­нуарларды, оның ішін­де ақбө­кендерді заңсыз аулау фактілері бойынша 4 қыл­мыстық іс қозғалды. Тиісті экологиялық рұқсатсыз немесе нормативтен тыс қорша­ған ортаға эмиссиялар орна­лас­тырғандары үшін мемлекет пай­дасына жер қойнауын пайдалану­шылардан 2717324737 теңге нақты өндірілді.

Сонымен қатар, прокуратура органымен әзірленген және об­лыс әкімімен бекітілген протон зы­мыран тасығышы құлаған жағдайда жергілікті тұрғындарды жедел кө­шіру, басқа елді мекендердің хал­қын құлағдар ету мақсатында «Про­тон зымыран тасығыштың құ­лау жағдайындағы іс-қимылдар» ал­горитмі қабылдануына қол жет­кізілді.

Конституцияның 26-бабында «Әркімнің кәсіпкерлік қызмет ер­кіндігіне, өзмүлкін кез келген заң­ды кәсіпкерлік қызмет үшін ер­кін пайдалануға құқығы бар» деп көрсетілген. Кәсіпкерлердің құ­қықтарын қорғауда ағымдағы жыл­дың 6 айында 9 тексеру жүргізіліп, 64 заңдылықты бұзушылық анық­талды, 2 заңсыз актінің күші жойы­лып, 22 тұлға тәртіптік және 1 тұлға әкімшілік жауаптылыққа тар­тылды. Прокурорлық қадағалау акті­лерінің негізінде 76 кәсіпкердің құ­қықтары қорғалып, 12,4 млн. тең­геден астам залал өндірілді. Мысалы, Кедендік бақылау де­партаменті тарапынан 350 млн. теңгеге негізсіз берілген нұс­­­қаманың күші жойылып, кә­сіп­кердің құқықтарына нұқ­сан кел­тір­ген департамент басты­ғының орын­басары Ағабеков қыз­ме­ті­нен босатылса, кәсіпкерлік су­бъек­ті­ле­рін тексеруге байланысты жа­рияланған мораторий талаптарын бұзғаны үшін ОІІД-нің басқарма бастығы Уразовқа қызметіне толық сәйкес еместігі туралы ескертілді.

Қадағалау органдары қыл­мыс­тық ізге түсу органдарының қыл­мыстық қудалауды жүргізуде әр­бір азаматтың конституциялық құ­қықтары мен бостандықтарының сақ­талуына ерекше назар ауда­рып, осы органдардағы ка­ме­ра­лар мен уақытша ұстау изо­ля­торларында, қызметтік және өз­ге де үй-жайларында үздіксіз қада­ғалау орнатып, түнгі уақытта, ме­реке жә­не демалыс күндері тек­серулер жүр­гізеді. Қазіргі уақыт­та «Полициядағы кезекші про­курор – азаматтар құ­қы­ғының кепілі» атты серпінді жо­баның іске қосылып, кезекші прокурор жүйесі келеңсіздіктерге жедел, жіті назар аударып, полиция тарапынан кездесіп қалатын жо­сықсыз жағдайлардың жолын ке­суге үлкен көмегін тигізіп отыр.Мысалы, 2014 жылдың 7 ай­ын­да ішкі істер органдары қыз­мет­керлерінің 7 адамды қызметтік ка­бинетте 3 сағаттан астам заңсыз ұс­тау деректері анықталды. Атап айтсақ, 2014 жылдың сәу­ір айында қалалық ішкі істер басқармасының қызметтік кабине­тінде Б.Мыңайдаров және А.Әл­жа­нов заңсыз 3 сағаттан ас­­там ұсталған. Орын алған заң­дылықты бұзу­шы­лықтар бой­ын­­ша ОІІД-нің бас­ты­ғы атына ұсы­ныс келтіру нә­тижесінде кінәлі тұлғалар тәртіптік жауаптылыққа тартылды.

Еліміздегі азаматтардың конс­ти­туциялық құқықтарын қор­ғау мақсатында халықаралық аренаға сәйкестендірілген, құқықтық да­му үрдісімізге лайықты етіп жа­салған қылмыстық, қылмыстық про­цессуалдық, әкімшілік құқық бұ­зушылық және қылмыстық ат­қару кодекстерінің жаңа нұсқасы Ел­басынан қолдау тауып, қабыл­дан­ды.

Республика про­ку­ра­тура ор­ган­дарының мәртебе­сі мен ат­қар­ған қызметі Консти­ту­цияда бел­гіленгендей, біз осы құ­зыреттілікте мемлекеттің мүддесін көздей оты­рып, қоғамымызда құ­қық­тық заңдылықтың сақталып, әділ ше­шімдердің үстемдік алуы мақ­сатында жүзеге асыра береміз.

Қазақта «Тәртібі жоқ елден бірлік кетеді, бірлік кеткен жерден байлық кетеді» деген даналық сөз бар. Ал, тәртіп пен бірліктің, өмір сүру мен дамудың негізгі қағидасы – Конституция. Баршаңызды Конс­­титуция күнімен құттықтай оты­рып, дендеріңізге саулық, отба­сы­ларыңызға бақ-береке тілеймін!

Сапарбек Нұрпейісов,

Қызылорда облысыныңпрокуроры, аға әділет кеңесшісі.