Сыр бойы

КСРО және ҚР-ның денсаулық сақтау ісінің үздігі, екі бірдей мамандық бойынша жоғарғы санаттағы білікті дәрігер Нағашыбай Халықұлов жайлы сыр-сипат.

Ойды ой қозғайды. Сөзден сөз туады. Міне, міне... Алматының «Ғылым» баспасынан 2011 жы­лы орыс тілінде жарық көр­ген «Өмір үшін» (Во имя жизни) анықтамалығын ашып қалдым. Және мұнда Қа­зақ­стан Республикасы бойын­ша денсаулық күзетіндегі озат­тардың конкурс арқылы іріктеліп алынғаны баса айтылыпты.

"Ал... Бізден кім бар екен?” деп кітапты парақтай түстім. 179-бетке келгенде өзіме та­ныс есімге тап болдым. Ол – Халықұлов Нағашыбай Алда­ныш­ұлы еді.

***

Сол Нағашыбай Халықұлов дә­рігермен 1989 жылдың та­мыз айының 8-10 күндері «Бө­ген» жерінде көзбе-көз ұшы­расып қалдық. Осы күні КСРО денсаулық министрі, ака­демик Е.И.Чазов Арал қаласына кел­ді. Бірсыпыра әлеуметтік ны­сандарды көргесін «Бөген» ауы­лына соғатын болды. Ака­демиктің жанында облыс бас­шысы С.Шаухаманов, респуб­ли­ка денсаулық министрі Т.Ізмұ­хамедов, облыстық денсаулық бөлімінің меңгерушісі Е.Омаров, Арал аупарткомының хатшысы Б.Ақпанбетов және облыстық «Ле­нин жолы» газетінің меншік­ті тілшісі ретінде ұшаққа отыр­ған 12-нің бірі болып, мен де ака­демикпен сапарлас болдым. Те­ңіздің суы қайтқан. Теңіздің бұ­рынғы деңгейі 13,3 метрге төмендеп, судың тұздылығы 26,9 пайызға артқан тұсы еді. Сыр­дариядан жұрт жаяу өтіп жа­тыр. Осыны өз көзімен көрген Одақтық министр «Әттеген-ай!» дегендей басын шайқап отырды. Ұшақ «Бөген» ауылына қонды. Бірсыпыра нысандарға кіріп шығып, ауылдық ауруханаға бас сұқты. Аула ішінен екі жерге үлкен клумба (гүлдер егілген үй­ме топырақ) жасалып, гүлдің не­ше түрін жайнатып қойған екен.

Министр:

– Ау-у, мұнда да осындай та­маша гүлдер өседі екен-ау, – деді Ернияз Омаровқа қарап.

– Евгений Иванович, қалау­ын тапса, қар жанады деген, эко­логиялық апат аймағында тұрса да, аурухана ауласын оазиске айналдырған мына бас дәрігер Халықұлов пен аға медбике Еле­се­еваның еңбегі ғой, – деді оларды академикке таныстырып.

– Айтыңызшы, жолдас дәрі­гер, – деді министр Халықұловқа, – ауылда аурудың қандай түрлері кең тараған?

– Балалар арасында жедел ішек аурулары, ал ересектерде ви­рустық гепатиті (сары ауру) ба­сым, – деді Нағашыбай Алда­нышұлы.

– Ал, оны азайту үшін не істеу керек?

– Бұл аурулардың таралуы ті­келей ауыз суға байланысты, сондықтан да халықты ең әуелі са­палы ауыз сумен қамтамасыз ету қажет деп ойлаймын.

– Ым... М, солай деңіз!

Аурухана іші мұнтаздай та­за, әрі жатар орындары да жұ­тынып тұр екен. Аға медбике Вера Елесеева да акедемиктің бірсыпыра сауалдарына тұшым­ды жауап берді. Бұларға разы болған министр көмекшісіне бұ­рылып:

– Екеуінің аты-жөнін жазып қойыңыз, – деді.

***

Н.Халықұлов Бөген учаскелік ауруханасын басқарған 12 жыл (1978-1990 жылдары) ішінде үл­кен тәжірибе мектебінен өтті. Ол ауылдық дәрігер барлық са­ла бойынша мамандану қажет еке­­нін жете түсінді. Мәселен, хи­рургпін деп, азқазан сырқатын емдеуден бас тарта ала ма? Жоқ, олай ете алмайды. Сол се­беп­ті де күні-түні оқуына, із­денуіне тура келді. Қиналған, қы­сылған тұстары көп болды, бірақ әр кез жол таба білді. Түс­ке дейін ауруханада, түстен кей­­ін емханада сырқаттарды қа­былдады. Жүз шақырымдық шал­ғайдан қалаға сандалтпай, жеңіл-желпі отаны өзі жасады. Үйдегі науқастарға шақыру да ешбір толастаған емес. Ауруханаға Қа­рашалаң, Көне Бөген, Аққұлақ, Аманөткел, Хан, Көктем елді ме­кендері қарайтын-ды. Оларды да оқтын-оқтын аралап, емдеу-профилактикалық шараларды ұдайы жүргізіп отырды. Эколо­гиялық апат аймағының кіндігі саналғандықтан да мұнда пар­тия, кеңес қайраткерлері жиі со­ғып тұрды. Н.Халықұловтың Қа­зақстан Министрлер Кеңесінің төрағасы Н.Назарбаевпен, С.Құ­ба­шовпен, Е.Әуелбековпен, М.Ша­­ха­новпен, министр Т.Ізмұ­ха­медовпен, В.Брынкиндермен қол алысып, аурухананың жағ­дайынан толық хабардар етті. Е.Әуелбековтің пәрменімен 1988 жылы жаңа аурухана са­лын­ды, М.Шаханов санитарлық автокөлік алуға ықпал етті.

Учаскелік аурухананың тұр­ғындарды емдеу көрсеткіші жыл­дан-жылға арта түсті. Бұл же­тістіктері ескеріліп 1986-1987 жылдары Бөген учаскелік ау­ру­ханасы қатарынан екі рет облыстың ауыспалы Қы^­зыл туына ие болды. Осы табыс­тар­дың бәрі таразыға түсіп елеп-екшеленсе керек, 1990 жылдың 21-мамырында Н.Халықұлов пен В.Елесееваға КСРО денсаулық министрі Е.И.Чазовтың №162-Н бұйрығымен «СССР денсаулық ісінің үздігі» атағы берілгенін баспасөзден оқыдық. Мұндай ірі құрметтің Одақтан келуі әркімге бұйыра бермейтін бақыт еді.

***

Учаскелік аурухананы басқа­ру­дан рекорд жасаған Н.Ха­лық­ұлов 1990 жылы аудандық ау­рухананың бас дәрігерінің орын­басарлығына ауыстырылды. Бө­­­ген­діктер қимай-қимай қош­­тасып, есімі жазылған пар­­сы кілемін ескерткіш бол­сын деп сыйға тартты. «Осы кі­лемге көзің түскенде жа­лын­ды жастық шағың, елдің рия­сыз алғысы ойыңа оралар» де­ді. Айтқандай-ақ, әлі күнге дей­ін солай. Және бір он жыл өткенде, денсаулық сақтау са­ла­сындағы реформаларға байла­нысты, жаңадан бой көтерген ау­дандық емхананың бас дәрі­ге­рінің медицина бөлімі жө­нін­дегі орынбасарлығына тағайын­далды. Осы қызметте ол тағы да соны қырынан көрінді. Бұл тұста барлық медициналық ұйымдарды аккредиттеу басталған-ды. Ак­кре­диттеу-медициналық қызмет көрсетудегі сәйкестігін анықтау, сараптау, тексеру еді. Жеті блок­тан тұратын емдеу мекемесі 1200-ге таяу талапқа сақадай сай болу керек-ті. Аламат жұмыс бас­талды. Күні-түні дамыл тап­пады. 23 күн дегенде емханаға төрт жылға аккредиттен өтті деген сертификат берілді. Атап өтерлігі, бірсыпыра аудандардың ғана емес, облыс орталығындағы медицина ұйымдарының біразы аккредиттеуден өте алмай қалды. Н.Халықұловтың осындай білік­тілігі есепке алынып, 2010 жыл­дың қорытындысымен «ҚР-ның денсаулық сақтау ісінің үз­дігі» төсбелгісі омырауында жар­қырады. Бұл оның алған екінші «Үздік» атағы еді. Ал 2011 жы­лы Н.Халықұловтың есімі «ҚР денсаулық сақтау ісінің үз­ді­гі қызметкерлері» атты құр­мет кітабына енгізілді. 1999 жыл­дан бастап гастроэнтеролог маман­дығына дайындықтан өтіп, бұл жұмысты да қоса атқарды. 2005 жылдан терапия, 2007 жыл­дан әлеуметтік гигиена жә­­не ден­саулық сақтауды ұй­ым­­дастырушы-дәрігер ма­мандық­тары бойынша жоғары санатты біліктілік дәрежесіне көтерілді. Көрдіңіз бе, бір емес, екі бірдей мамандықтан жүлдегер биігіне шығып отыр.

Қалаға ірге аударғанына да ши­рек ғасырдай уақыт өткен, жалпы медицина саласында 37 жыл тер төккен азаматты дәс­түрлі мерекесімен құттықтау ние­тімен бұрынғы жұмыс орны­на хабарласқан едім, ондағылар:

– Халықұлов па? Ол ағай құр­метті еңбек демалысында ғой, – деді.

КСРО және ҚР-ның денсау­лық сақтау ісінің үздігі, екі бірдей мамандықтан жоғары санатты біліктілігі бар Н.Халықұловтың да рахаттана демалуға құқығы бар-ды. Ж.Баласағұн бабамыз «Істі білгенге тапсыр!» депті. Жұбайы Күнхияш та денсаулық күзетінде. Төрт ұл-қызы да дипломды мамандар, әр салада қызмет етеді.

Шәкірат Дәрмағамбетұлы,

республикалық дәрежедегі дербес зейнеткер,

журналист.

Арал қаласы.