Жаңа номер

Сыр бойы

syrboyi@yandex.kz

+7 (7242) 40-02-17

ӘЛІПБИ РЕФОРМАСЫ: ЕМЛЕ ЕРЕЖЕСІ ЖЫЛ СОҢЫНА ДЕЙІН ДАЙЫН БОЛАДЫ

Облыстық тілдерді оқыту орталығының 10 жылдық мерейтойы аясындағы шаралар «Рухани жаңғыру – тілге тың тыныс» атты облыстық ғылыми-тәжірибелік конференциямен басталды. Облыс әкімінің кеңесшісі Айгүл Сағымбай тұрғындардың тілдерді үйрену үрдісіне тың әдістерімен үлес қосқан орталық жұмысын жоғары бағалады.
Тіл – тек лингвистикалық қана емес, әлеуметтік құбылыс. Сондықтан қоғамда латын әліпбиіне, жазу реформасына қатысты талқылаулар қызу жүріп жатыр. Лингвист, орфография мен фонетика мамандары емле ережелерін жасап, оны сынақтан өткізді. Конференцияда сөз алған Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл – Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орта-лығы атқарушы директоры Ербол Тілешов латын қарпіндегі қазақ әліпбиінің емле, ережелер тұжырымдамасының ерекшеліктері туралы айтты.
– Асығыстық жасап, Әзербайжан мен Өзбекстанның қателіктерін қайталамауымыз керек. Әліпби бар болғанымен, емле ережесі бекітілмеген. Емле ережесі – тілдің жазылу конституциясы, – деді баяндамашы.
Кейбір ғалымдар Ахмет Байтұрсынов, Елдес Омаров, Халел Досмұхамедов, Құдайберген Жұбанов ұсынған, кейіннен 40-жылдардағы емлені пайдалануды ұсынады. Бірақ біздің тіліміз лексикалық қоры жағынан ол кездегіге қарағанда әлдеқайда дамып кетті. Тілімізге алуан түрлі терминдер енді. Халық оларды айтудың бір ізін қалыптастырды. Тілдік ережені жасағанда халықтың сөйлеу дағдысы ескерілуі тиіс.
Қазақ жазуын латын әліпбиіне 2025 жылға дейін кезең-кезеңмен көшірудің жоспары бекітілген. Келесі жылдан бастап, мектептің даярлық сыныптары жаңа әліпбимен оқи бастайды. Ал 2020 жылдан бастап 1-ші сыныптар көшеді. Ғасырдың басында Алаш зиялылары қазақтың жазу мәдениетін жартылай сауатсыз халыққа үйретті. Ал қазіргідей 100-ден астам университеті, арнайы ғылыми орталықтары бар тәуелсіздік дәуірінде бұл реформаны жүзеге асыруға шамамыз толық жетеді.
Конференцияда Қорқыт ата атындағы ҚМУ-дың қауымдастырылған профессоры, доцент Аман Абасилов «Жаңа әліпби: мәселе, пікір, ұсыныс» тақырыбында баяндама жасады.
Шара соңында облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы Талғат Маханов тіл жанашырларын, орталықтың үздік қызметкерлерін Алғыс хатпен марапаттады.
***
Қазақ тілін ел азаматтарының толық меңгеріп, қызмет аясында кеңінен қолдануы аса маңызды мәселе. Сондықтан мемлекеттік тілді жетілдіру және стандарттауды іске асыру бағытында ауқымды жұмыстар атқарылуда. Қазір елімізде тіл саласында мемлекеттік саясатты жүргізу ісін Мәдениет және спорт министрлігінің Тіл саясаты комитеті жүзеге асырады. Бейсенбіде Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығының ұйымдастыруымен «Жаһандану жағдайындағы тіл үйретудің инновациялық әдіс-тәсілдері» атты республикалық семинар өтіп, инновациялық технологиялар арқылы қазақ тілін оқыту үрдісін жетілдіру мәселесі талқыланды.
Семинарда қазақ тілін оқытудың әдістемелік және ғылыми негізін дамыта түсу керектігі айтылып, тіл үйретудегі жаңа тенденциялар ұсынылды. Орталықтың атқарушы директоры Ербол Тілешов тіл үйрету кезінде жиі кездесетін қателіктерді атап, тіл үйретудің жаңа жүйесін құрастырғанын мәлімдеді.
– Тіл үйретудің әдістемесі мазмұнға негізделеді. Тіл мыңдаған, тіпті миллиондаған сөздерден құралады. Бірақ, біз соның қаншасын күнделікті қарым-қатынаста пайдаланамыз? Тілді қарым-қатынас құралы деп айтқанымызбен, тіл үйретуде оның құрал ретіндегі функциясын, мазмұнын естен шығаратынымыз бар. Сондықтан тіл үйренушіге көп жағдайда дайын мәтіндер оқуға беріледі. Айталық, Қазыбек би туралы мәтіндегі сөздердің барлығын күнделікті өмірде қолданып жүрміз бе? Жиі қолданылмайтын сөздерді жаттау, оның ішінен жұрнақ, жалғау табу тіл үйренушіге қиындық тудырады.
Сол себепті тіл үйретудің тиімді тәсілін анықтау мақсатында 2015 жылдан бері зерттеу жұмысын бастадық. Зерттеу барысында өмірде жиі қолданылатын 137 сөзді іріктеп алдық. Бұл нақты сан болмауы мүмкін, десек те негізгі сөздер анықталды. Мұнан кейін осы сөздер тіркесуі мүмкін сөздермен тіркес, сөйлем, мәтін құрастыруға негізделген жүйе жасалды. Бүгінде бұл әдіс-тәсілдер барлық орталыққа таратылды, – дейді ол.
Сондай-ақ, қазіргі сөз саптауымыздағы «орын алды», «Үкіметпен бекітілді», «әкіммен бекітілді» деген секілді сөздердің дұрыс аударылмауына назар аударды. «Орын алды» деген сөз тіркесі қазақ тілінде болмаған, «үкімет, әкім бекітті» деп айтылуы керек», – дейді орталық басшысы.
Бүгінде еліміз бойынша 89 мемлекеттік тіл үйрету орталығы бар. Онда мемлекеттік қызметшілермен бірге кез келген ел тұрғынына қазақ, орыс, ағылшын тілдерін тегін үйрету курстары жүргізіледі. Аталған семинарға өңірлерден жиылған тіл үйрету орталығының мамандары енді өз аймақтарында тәжірибесімен бөліседі. Жалпы семинар барысында латын графикасы негізіндегі қазақ тілінің емле ережелерін оқыту, қазақ тілі сабақтарында сандық білім беру ресурстарын пайдалану мәселелері турасында арнайы мамандар баяндама жасап, ғылыми-әдістемелік талдау жұмыстары жүргізілді.
Ал жұма күні облыстық ішкі саясат басқармасы «Қызылорда облысының тілдерді оқыту орталығы» КММ бойынша аудандардағы тіл үйрету мамандарының қатысуымен «Тілдерді оқыту үдерісінде инновациялық технологиялар мен әдістерді қолдану» тақырыбында жиын өтті. Шарада облыс әкімі аппараты басшысының орынбасары Индира Ақжігітова саланы цифрландыру бағытында атқарылған жұмыстармен таныстырды. Қызмет көрсету саласында тұтынушылардың қандай жаңа мобильдік бағдарламаларды, электронды жүйелерді қолдана алатыны туралы ақпарат берді. Орталық басшысы Нұрсәуле Мұсаева екі күндік семинар барысында жинақталған теориялық білімді тәжірибе жүзінде қолданудың әдіс-тәсілдерін түсіндіріп, жиынның маңыздылығын атап өтті. Ал орталық әдіскерлері қазақ, орыс, ағылшын тілдерін деңгейлік оқыту курстарының барысы, бағыты мен мазмұнындағы ерекшеліктер турасында баяндама жасап, қатысушылармен пікір алмасты.
Шараның екінші бөлімінде «Telegram», «ZipGrade», «ZOOM Polls every where», «QuizLet Thinklink» бағдарламалары жөнінде шеберлік сағаты өтіп, мамандар осы бағыттағы тапсырманы орындады.

Әлеумет 06 қазан 2018 г. 6 093 0